Pathogen: میکرو ارگانیسمی است که قابلیت ایجاد و انتقال بیماری را دارد. این پاتوژن ها شامل باکتری، ویروس و قارچ می باشند.

باکتری :

 گروه بزرگی از میکرو ارگانیسمها که از نظر شکل، اندازه و آرایش سلولها با یکدیگر تفاوت دارند. اکثر باکتریها این توانایی را دارند که به صورت مستقل در شرایط مطلوب زنده بمانند. باکتری های بیماریزا در محیط مرطوب و تاریک و در دمای ۳۷ درجه سانتیگراد بهتر رشد می کنند.

اسپور: در شرایط نامناسب، بعضی از باکتری ها به یک حالت بسیار مقاوم تغییر شکل می دهند که اسپور نام دارد. کزاز نوعی بیماری است که توسط باکتریهایی که قابلیت ایجاد اسپور دارند ایجاد می شود.

باکتری در حالت اسپور زنده ولی غیر فعال است و نمی تواند تکثیر شود و یا ایجاد بیماری کند. در صورتی که شرایط مهیا شود، اسپور دوباره فعال شده و می‌تواند بیماری ایجاد کند. اسپور مقاومترین شکل زندگی است که شناخته شده است و می‌تواند میزان زیاد حرارت و خشکی و حتی حضور ماده ضد عفونی کننده و اشعه را نیز تحمل کند و زنده بماند، به همین دلیل از اسپورهای غیر مضر جهت ارزیابی اثر بخشی تکنیک ها و وسایل استریلیزاسیون استفاده می شود.

ویروس :

بسیار کوچکتر از باکتریها هستند ولی می توانند بیماریهای کشنده ایجاد کنند. ویروسها تنها در داخل سلول میزبان می توانند زنده بمانند و تکثیر شوند. سلول میزبان می تواند سلول انسان، حیوان، گیاه و یا باکتری باشد. ویروس داخل سلول شده، تکثیر می یابد و سپس سلول میزبان را تخریب کرده و در داخل بدن پخش می‌شود. مثل ویروسهای هپاتیت  و HIV

نهفتگی (Latency): بعضی از ویروسها می توانند در داخل سلول میزبان بصورت نهفته باقی بمانند. یک ویروس نهفته می تواند در آینده دوباره فعال شده و ذرات عفونی تری ایجاد نماید که باعث ایجاد علائم بیماری شوند.

استرس، عفونت یک ویروس دیگر و اشعه ماوراء بنفش می توانند ویروس را دوباره فعال کنند. بعضی از بیماران مبتلا به HIVممکن است برای مدتهای طولانی علامتی نداشته باشند و به خوبی زندگی کنند.

درمان بیماریهای ویروسی : در اکثر موارد تنها علائم درمان می شوند نه عامل بیماری.آنتی بیوتیکهای عمومی در درمان و کاهش دوره بیماری ویروسی بی تاثیرند. حتی داروهای اختصاصی جهت بعضی از ویروسها نیز دارای محدودیت هایی هستند زیرا ویروسها می‌توانند انواع مختلفی از عفونت ایجاد کنند، سلولهای میزبان متفاوت داشته باشند و یا اینکه این داروها ممکن است اثرات جانبی جدی داشته باشند.

ویروسها قابلیت موتاسیون (جهش) دارند تا بتوانند با محیط موجود بهتر تطابق بیابند و در مقابل مواد کشنده آنها بهتر مقاومت کنند، به همین دلیل ساختن واکسن بر علیه ویروسها بسیار مشکل است.

قارچ ها :

از دسته گیاهان هستند ولی کلروفیل ندارند. مثل مخمرها و کپک ها. بعضی از بیماریهای قارچی : کچلی و کاندیدیازیس.

کاندیدیازیس دهانی: توسط مخمر کاندیدا آلبیکانس ایجاد می شود. تمام انواع کاندیدا فرصت طلب هستند.کاندیدا در اکثر موارد بصورت یک غشاء سفید رنگ در روی مخاط دهان، زبان و هر جای دیگر حفره دهان مشاهده می شود. در صورتی که این غشاء به نحوی برداشته شود، در زیر آن یک بافت قرمز، زخمی و گاهی خون چکان دیده می شود. برای درمان آن از داروهای ضد قارچی مثل نیستاتین استفاده می شود.

انتقال بیماری

در صورت وجود شرایط مناسب جهت زندگی و رشد عوامل بیماری زا، احتمال انتقال بیماری نیز وجود دارد. چهار عامل در ایجاد بیماری توسط یک میکروارگانیسم موثرند که در صورت عدم وجود یکی از آنها بیماری قابل انتقال نیست:

۱) ویرولانس

۲) غلظت

۳) مقاومت میزبان

۴) محل ورود

۱) ویرولانس (قدرت بیماری زایی): به معنای توانایی عامل بیماری زا جهت غلبه بر مقاومت بدن شخص و ایجاد بیماری می باشد. یک عامل بیماری زا با ویرولانس بالا حتی در شرایط سلامت فرد نیز می تواند بر قدرت دفاعی او غلبه کرده و ایجاد بیماری نماید.

۲) غلظت : به معنای تعداد عوامل بیماری زای موجود می باشد. هر چه تعداد آنها بیشتر باشد احتمال ایجاد بیماری توسط آنها افزایش می یابد.

۳) مقاومت میزبان : به معنای مقاومت فرد در برابر عامل بیماریزا می باشد. هر‌چه فرد سالم تر باشد، بهتر در مقابل بیماری مقاومت می کند. عوامل زیر می توانند سبب کاهش مقاومت شوند: خستگی، استرس های جسمی و روحی،  تغذیه بد، آسیب دیدگی، جراحی و حضور بیماریهای دیگر.

۴)محل ورود: به معنای محلی است که از طریق آن پاتوژن وارد بدن می شود. محل ورود پاتوژنهای موجود در هوا، بینی و دهان می باشد. پاتوژنهایی که محل زندگی آنها در خون است از طریق راه یافتن به عروق خونی وارد می شوند. مثل ورود سوزن، بریدگی، گازگرفتگی و... بعضی از پاتوژنها ممکن است از طریق مخاط بینی یا دهان وارد شوند. کنترل عفونت به معنای تلاش در جهت جلوگیری از انتقال بیماری و کاهش تعداد عوامل پاتوژن می باشد. عواملی که مقاومت در مقابل عفونت را تحت تاثیر قرار می‌دهند:

۱- وضعیت ایمنی بیمار   ۲- سن  ۳- تغذیه ۴- مصرف دارو  ۵- آلرژی  ۶- مصرف الکل ۷- شرایط فیزیولوژیک