بصــورت کلــی، داروهــا را میتــوان بــه دو دســته تقســیم کــرد: دسـته اول داروهایـی کـه فقـط بـا ارائـه نسـخه بـه داروخانـه بـه بیمـار تحویـل داده مـی شـوند و دسـته دوم داروهایـی کـه امـکان تحویـل آنهـا بـدون نسـخه وجـود دارد. داروهـای بـدون نسـخه یا Counter The Over) OTC )آن دســته از داروهــا هســتند کـه بـدون نسـخه پزشـک، در دسـترس بیمـاران میباشـند )2,1 .) قوانیـن مربـوط بـه فـروش داروهـای بـدون نسـخه در کشـورهای مختلــف متفــاوت اســت. در ژاپــن داروهــای بــدون نســخه بــر اسـاس میـزان خطـر مصـرف بـه سـه دسـته تقسـیم مـی شـوند، داروســازها مجــاز بــه فــروش همــه آنهــا هســتند ولــی افــراد آمــوزش دیــده غیرداروســاز در داروخانــه )تکنســینهای دارویــی( از ســال 2009 مجــاز بــه فــروش دســتههای ۲ و ۳ بــا خطــر کمتــر شــدهاند کــه شــامل داروهایــی همچــون داروهــای ضــد درد و التهـاب غیـر اسـتروئیدی و آنتـی اسیدهاسـت )3 .)در ترکیـه، همـه داروهـا بایـد بـر اسـاس نسـخه پزشـک فروختـه شـوند )4 .) در ایــران بــر اســاس مــاده ۴ قانــون مقــررات امــور پزشــکی و دارویـی، دخالـت افـراد فاقـد صالحیـت در امـور فنـی داروخانـه مشــمول مجــازات اســت و طبــق مــاده ۱۸ قانــون تعزیــرات حکومتــی امــور بهداشــتی و درمانــی ارائــه داروی غیــر OTC بـدون نسـخه پزشـک برخـورد قانونـی در پـی خواهـد داشـت )5.) بیــش از ۳۰۰ هــزار نــوع داروی بــدون نســخه بــا برندهــای مختلــف در ایــاالت متحــده وجــود دارد )1 .)فــروش داروهــای بــدون نســخه در کشــورهای مختلــف معمــوال بیــن 10 تــا 30 درصــد از کل فــروش داروهــا را شــامل میشــود )6 .)بســیاری از کشــورها بــرای کاهــش هزینههــای درمانــی ســعی در انتقــال یــک ســری داروهــا از لیســت داروهــای نســخه ای بــه لیســت داروهـای بـدون نسـخه دارنـد )2,1 .)هـر دالری کـه در آمریـکا بـرای خریـد داروهـای بـدون نسـخه صـرف میشـود، موجـب ۶ الـی ۷ دالر صرفهجویـی در سیسـتم بیمـهای ایـاالت متحـده مـی شـود )6,1 .)شـایعترین علـت اشـتباه در اسـتفاده از دارو، مصـرف دارو بـدون نسـخه و دسـتور پزشـک اسـت. همچنیـن حـذف یـک دارو از نسـخه و اشـتباه در میـزان دوز مصرفـی دارو سـایر مـوارد هسـتند. ایـن اشـتباهات در همـه کشـورها فـارغ از میـزان توسـعه
و پیشــرفت آنهــا شــایع اســت )7 .)بــرای مثــال ســاالنه یــک و نیـم میلیـون اشـتباه دارویـی قابـل پیشـگیری در ایـاالت متحـده رخ مـی دهـد کـه ۲۵ درصـد مشـکالت درمانـی ناشـی از آن، در اثــر اســتفاده نابجــا از داروهــای بــدون نســخه بوجــود میآیــد، لـذا توانایـی تشـخیص ایـن موضـوع کـه کـدام یـک از داروهـا قابلیـت فـروش بـدون نسـخه دارنـد، بسـیار حائـز اهمیـت اسـت )8,7,2 .) داروســازان و تکنســینهای دارویــی آخریــن حلقــه ارتباطــی در درمانهــای دارویــی بــه شــمار مــی رونــد. گاهــی داروســازان در دســترسترین منبــع اخــذ اطالعــات و توصیــه هــای علمــی معتبــر هســتند. داروســازان بــه عنــوان یکــی از مولفــه هــای اصلــی و تاثیرگــذار در چرخــه تجویــز و مصــرف داروهــا، ضمــن ارائـه اطالعـات صحیـح در خصـوص اسـتفاده مناسـب از آنهـا، نقـش بسـزایی در چرخـه سـامت و درمـان خواهند داشـت )9,1 .) دســتیار داروخانــه یــا تکنســین دارویــی یکــی از ارائهدهنــدگان خدمـات درمانـی اسـت کـه در داروخانـه و تحـت نظارت مسـتقیم یـک دکتـر داروسـاز فعالیـت مـی کنـد. از آنجـا کـه اشـتغال فـرد یــا افــرادی بــه عنــوان تکنســین دارویــی بــه طــور مرســوم در تمـام داروخانه ً هـای دنیـا وجـود دارد کـه بعضـا تحصیـات دوره تکنسـین دارویـی یـا سـایر مـوارد مشـابه را گذراندهانـد و فـروش برخـی اقـام داروخانـه ممکـن اسـت بـه صورت مسـتقیم توسـط تکنسـین دارویـی و بـدون نظـارت و حضـور مسـئول فنـی اتفـاق بیفتـد. بـه همیـن دلیـل ضـرورت دارد افـراد مذکـور هـم از سـطح دانـش و آگاهـی کافـی در خصـوص داروهـا برخـوردار باشـند )9 .) لـذا داروسـازان و تکنسـینهای دارویـی، هـر دو بـه صـورت خاص در سیسـتم درمانـی دارای نقـش ویـژهای بـرای پیشـبرد سـامت افــراد هســتند )10 .)ایــن در حالیســت کــه اکثــر تکنســینهای دارویــی در برخــی کشــورهای منطقــه از جملــه پاکســتان فاقــد آمـوزش هـای الزم هسـتند )8 .)درخصـوص آمـوزش دیـده بـودن تکنسـین هـای دارویـی در ایـران، آمـار مسـتندی یافـت نشـد. در مطالعــهای در کشــور هنــد در ســال 2016 عملکــرد تکنســین هـای دارویـی مـورد ارزیابـی قـرار گرفـت. در مطالعـه مذکـور50 درصـد شـرکت کننـدگان موفـق بـه تشـخیص داروهـای بـدون نسـخه از نسـخه ای شـدند و در مجمـوع میـزان آگاهـی و دانـش تکنسـین هـای دارویـی در سـطح خـوب و قابـل قبولـی ارزیابـی شــد )11 .)در مطالعــه دیگــری در ســال 2018 در کشــور هنــد، دانــش، نگــرش و عملکــرد فروشــندگان دارو شــامل تکنســین هـای دارویـی و داروسـازان درخصـوص داروهـای بـدون نسـخه بـه وسـیله یـک پرسشـنامه سـاختار یافتـه توسـط محقـق، مـورد ارزیابـی قـرار گرفـت. در مطالعـه مذکـور فقـط 27 درصـد شـرکت کننـدگان موفـق بـه تشـخیص داروهـای بـدون نسـخه از نسـخهای شـدند و 74 درصـد آنهـا بیـان کردنـد کـه نیـاز بـه بروزرسـانی اطالعـات دارویـی و شـرکت در دورههـای آموزشـی درخصـوص داروشناســی دارنــد بــا ایــن وجــود در مجمــوع میــزان آگاهــی و دانـش تکنسـین هـای دارویـی در سـطح خـوب و قابـل قبولـی ارزیابـی شـد )1 .)در مطالعـه دیگـری در سـال 2019 در کشـور ژاپــن، دانــش و آگاهــی فروشــندگان غیــر داروســاز شــاغل در داروخانـه هـا درخصـوص داروهـای بـدون نسـخه بـرای بیمـاران مبتــا بــه نارســایی مزمــن کلیــوی مــورد بررســی واقــع شــد و میــزان آگاهــی و دانــش تکنســین هــای دارویــی درخصــوص داروهـای بـدون نسـخه کـم و ضعیـف بـرآورد شـد و مشـخص گردیــد کــه تکنســین هــای دارویــی بــا تجربــه تــر بــا احتیــاط بیشـتری اقـدام بـه فـروش داروهـا کـرده و داروسـاز را در فرآینـد ارائـه دارو دخیـل میکننـد )3 .)در کشـور ایـران، مطالعـه دانـش، نگـرش و عملکـرد داروسـازان شـهر قزویـن درخصـوص داروهای بـدون نسـخه در سـال 1388انجـام شـد و مشـخص گردیـد کـه آگاهــی آنهــا در خصــوص داروهــای بــدون نســخه ضعیــف و عملکـرد ایشـان در ارائـه داروهـای بـدون نسـخه بسـیار ضعیـف بـود )2 .)در مطالعـه دیگـری دانـش، نگـرش و عملکـرد کارکنـان شــاغل در داروخانــه هــا درخصــوص مکمــل هــای دارویــی در ســال 1394 در شــهر شــیراز بررســی شــد کــه بــر اســاس آن افـراد دارای دانـش مناسـب بـرای تجویـز مکمـل هـا در داروخانـه نبـوده انـد. همچنیـن مشـخص شـد کـه بیـن دانـش و نگـرش و عملکـرد رابطـه معنـی دار و مثبـت وجـود دارد )9 .) بــا توجــه بــه ســهم داروهــای بــدون نســخه در ســبد دارویــی بیمـاران و امـکان بـروز خطاهـای دارویـی پیـرو مصـرف نابجـای آنهـا و نظـر بـه اهمیـت فعالیـت تکنسـینهای دارویـی و تاثیـری کـه میتواننـد بـر سـلامتی افـراد جامعـه بگذارنـد و بـا عنایـت بـه اینکـه بررسـی دانـش، نگـرش و عملکـرد ایشـان در سـالهای اخیــر در شــهر تهــران انجــام نشــده اســت، در ایــن مطالعــه دانــش، نگــرش و عملکــرد تکنســینهای دارویــی شــهر تهــران درخصـوص داروهـای بـدون نسـخه مـورد ارزیابـی قـرار گرفـت.

روش کار

مطالعـه ی حاضـر، یـک پژوهـش توصیفـی مقطعـی اسـت کـه در سـال 1398 در شـهر تهـران انجـام شـد. یـک پرسشـنامه سـاختار یافتـه بـه عنـوان ابـزار جمـع آوری دادههـا مـورد اسـتفاده قـرار گرفـت. پرسشـنامه مـورد اسـتفاده دارای 29 سـوال در سـه بخـش اصلـی سـواالت بـه همـراه یـک بخـش اطالعـات دموگرافیـک بـود. اطالعـات دموگرافیـک بـا 9 سـوال )شـامل سـن، جنسـیت، تکنســین دارویــی بــودن، مــدرک تکنســین دارویــی داشــتن، ســابقه کار، مــدرک تحصیــل دانشــگاهی، ســایر دوره هــای آموزشـی مرتبـط بـا علـوم پزشـکی، احسـاس نیـاز بـه گذرانـدن دوره هـای تکمیلـی تکنسـین دارویـی و تجربـه شـخصی عارضـه جانبـی یـا تداخـل داروهـا( سـنجیده شـد. در بخـش اول، بـا 10 سـوال میـزان دانـش و آگاهـی شـرکت کننـدگان ارزیابـی شـد. بدیـن ترتیـب کـه 5 سـوال در خصـوص تصـور شـخصی و ادعای شــرکت کنندگان در خصــوص اطالعــات دارویــی داروهــای بـدون نسـخه )میـزان کلـی اطالعـات علمـی، کاربـرد، عـوارض جانبــی، تداخــات دارویــی و مــوارد منــع مصــرف داروهــای بــدون نســخه( پرســیده شــد و 5 ســوال هــم راجــع بــه داروی ایبوپروفــن 400 میلیگــرم )تشــخیص غیــر نســخه ای نبــودن آن، کاربــرد و اثربخشــی، عــوارض جانبــی، تداخــات دارویــی و مــوارد منــع مصــرف آن( پرســیده شــد. داروی ایبوپروفــن بــه دلیــل اینکــه از داروهــای پرمصــرف بــازار دارویــی ایــران بــوده و انتظــار مــیرود تکنســینهای دارویــی درخصــوص آگاهــی و دانـش مناسـب داشـته باشـند جهـت طراحـی پرسشـنامه انتخـاب شـد )7 .)سـپس میـزان توانایـی ارائـه پاسـخ صحیـح بـه سـواالت مربوطـه و ارتبـاط آن بـا ادعـا و تصـور افـراد از دانـش خـود مـورد ارزیابـی قـرار گرفـت. شـرکت کننـدگان بـه سـواالت ایـن بخـش بــر اســاس طیــف لیکــرت 3 گزینــه ای )1 :خیــر؛ 2 :نمیدانــم یــا نظــری نــدارم؛ 3 :بلــه( پاســخ دادنــد )9,4,1 .)در بخــش دوم نگـرش شـرکت کننـدگان درخصـوص داروهـای بـدون نسـخه بـا 5 سـوال )تسـریع و تسـهیل درمـان بیمـاران بـا داروهـای بـدون نســخه، اهمیــت داروهــای بــدون نســخه در مقابــل داروهــای نســخه ای از حیــث اثربخشــی و کارآیــی و عــوارض جانبــی، دانـش کافـی مسـئول فنـی در خصـوص داروهـای بـدون نسـخه، فـروش داروهـای بـدون نسـخه زیـر نظـر داروسـاز مسـئول فنـی و منبــع درآمــد صــرف بــودن داروهــای بــدون نســخه بــرای داروخانـه هـا فـارغ از مباحـث علمـی( مـورد ارزیابـی قـرار گرفـت کــه افــراد میتوانســتند طبــق طیــف لیکــرت بــا 5 گزینــه )1 :  کامــا مخالفــم؛ 2 :مخالفــم؛ 3 :نظــری نــدارم؛ 4 :موافقــم و 5 : ً کامــا موافقــم( یــک گزینــه را انتخــاب کننــد. در بخــش ســوم نحـوه عملکـرد افـراد درخصـوص داروهـای بـدون نسـخه توسـط 5 سـوال )فـروش داروی بـدون نسـخه بـدون هماهنگـی مسـئول فنـی، ارجـاع بیمـاران بـه مسـئول فنـی، ارائـه مشـاوره دارویـی بــه بیمــاران، اعتمــاد بــه نفــس کافــی در تجویــز دارو بــرای مراجعیـن و اقـدام بـه مطالعـه اختصاصـی در خصـوص داروهـای بـدون نسـخه( ارزیابـی شـد. شـرکتکنندگان میتوانسـتند بـرای پاسـخ بـه ایـن سـواالت بـا توجـه بـه طیـف لیکـرت از بیـن 3 گزینـه )1 :خیـر، 2 :نمـی دانـم و 3 :بلـه( یـک گزینـه را انتخـاب کننــد )9,3,1 .)
بـه علـت نبـود اطالعـات مسـتند در خصـوص تعداد تکنسـینهای دارویـی، امـکان بـرآورد کل جامعـه هـدف میسـر نبـود. لـذا جهت سـهولت امـر، تعـداد 120 پرسشـنامه بیـن تکنسـینهای دارویـی بـه روش نمونـه گیـری در دسـترس توزیع شـد. از معیارهـای ورود پرسشـنامه تکمیـل شـده بـه مرحلـه تحلیـل داده هـا مـی تـوان بـه کامـل بـودن همـه ی پاسـخها و تکمیـل شـدن پرسشـنامه الزامـا توسـط تکنسـینهای دارویـی اشـاره نمـود و از معیارهـای عـدم پذیـرش نهایـی پرسشـنامه بـرای تحلیـل داده هـا میتـوان بــه عــدم تکمیــل پاســخها و یــا تکمیــل پرسشــنامه توســط تکنســینهای آرایشــی بهداشــتی، صندوقــدار یــا حتــی مســئول فنـی داروخانـه اشـاره کـرد )9 .)
پــس از جمــع آوری دادههــا و ورود آنهــا بــه نــرم افــزار SPSS نســخه 26( Statistics 26 ,IL, Chicago., Inc SPSS ،) از بررسـیهای آمـار توصیفـی جهـت توصیـف دادههـا بـر اسـاس تعــداد، درصــد، میانگیــن و از آزمــون Square-Chi بــرای اسـتنباط و تحلیـل روابـط بیـن دادههـا اسـتفاده شـد. در محاسـبه ضریـب همبسـتگی Pearson سـطح معنـی داری کمتـر از 05/0 درنظـر گرفتـه شـد )12.)
در انجــام ایــن پژوهــش بــه منظــور رعایــت اصــول اخالقــی، پــس از تبییــن اهــداف و اهمیــت ایــن پژوهــش بــرای شــرکت کننــدگان، تکمیــل پرسشــنامه بصــورت اختیــاری و بــا رضایــت آگاهانـه توسـط ایشـان انجـام شـد. همچنیـن نسـبت بـه اصـول رازداری، محرمانگــی و بــی نــام بــودن پایبنــدی کامــل وجــود داشــت.
یافته ها
در مجمــوع تعــداد 120 پرسشــنامه بیــن تکنســینهای دارویــی توزیــع و از ایــن میــان تعــداد 104 عــدد )نــرخ پاســخ دهی6/86 درصـد(، عـودت داده شـد در ادامـه 12 عـدد از پرسشـنامهها بـه اســتناد معیارهــای خــروج پرسشــنامه )9 مــورد عــدم پاســخ بــه همــه ســواالت، 3 مــورد تکمیــل فــرم توســط افــرادی غیــر از تکنسـین دارویـی(، از تحلیـل نهایـی دادههـا حـذف شـدند. لـذا تعـداد نهایـی شـرکتکنندگان در ایـن پژوهـش 92 نفـر بـود کـه اطلاعات جمعیــت شــناختی مربوطــه، در )جــداول 1 و 2 )ارائــه شـده اسـت. 

جدول 1 :اطالعات کمی جمعیت شناختی افراد حاضر در پژوهش براساس سال

جدول 2 :اطالعات کیفی جمعیت شناختی افراد حاضر در پژوهش براساس درصد

پـس از بررسـی و تحلیـل داده هـا، بیـن گذرانـدن دوره تکنسـین دارویــی توســط افــراد و جنســیت، میــزان تحصیــلات، ســن و احســاس نیــاز بــه گذرانــدن دورههــای تکمیلــی رابطــه معنــی داری کشـف نشـد. بیـن داشـتن سـابقه کار بـه عنـوان تکنسـین دارویـی و اعتقـاد بـه تاثیـر دوره تکنسـین دارویـی در کار و زندگـی افــراد رابطــه معنــیدار وجــود داشــت؛ بــه نحــوی کــه هــر چــه سـابقه کار افـراد بـه عنـوان تکنسـین دارویـی کمتـر بـود، مـدرک و دوره تکنسـین دارویـی را در کار و زندگـی خـود مفیدتـر و موثرتر مـی دانسـتند. بیـن سـابقه کار بـه عنـوان تکنسـین دارویـی بـا میـزان تحصیـات دانشـگاهی رابطـه معنـی داری وجـود داشـت؛ بـه نحـوی کـه هـر چـه میـزان تحصیـات دانشـگاهی باالتـر بــود، ســابقه کار افــراد در داروخانــه کمتــر بــود. بیــن ســابقه کار بـه عنـوان تکنسـین دارویـی و احسـاس نیـاز بـه گذرانـدن دوره هـای تکمیلـی در حـوزه تکنسـین دارویـی رابطـه معنـی دار وجود داشــت؛ بــه نحــوی کــه هــر چــه ســابقه کار افــراد کمتــر بــود، نیـاز بیشـتری بـه گذرانـدن دورههـای تکمیلـی تکنسـین دارویـی احسـاس مـی کردنـد.
9/48 درصـد شـرکت کننـدگان در مطالعـه بیـان داشـتند کـه بـه صـورت کلـی راجـع بـه داروهـای بـدون نسـخه اطالعـات علمـی بـاال و کافـی دارنـد. بـه همیـن ترتیـب 7/45 درصـد در خصـوص اثـر بخشـی و کارآیـی، 6/44 درصـد در خصـوص عـوارض جانبـی ، 6/44 درصـد در خصـوص تداخـات دارویـی و 8/47 درصـد در خصــوص مــوارد منــع مصــرف داروهــای بــدون نســخه، بیــان وجــود اطالعــات علمــی بــاال و کافــی داشــتند. بیــن ســابقه کار بــه عنــوان تکنســین دارویــی و بیــان ایــن موضــوع کــه راجــع بـه داروهـای بـدون نسـخه بـه صـورت کلـی اطالعـات بـاال و کافـی دارنـد ارتبـاط معنـی دار وجـود داشـت. بـه نحـوی کـه هـر چـه سـابقه شـخص بـه عنـوان تکنسـین دارویـی کمتـر بـوده، بیـان داشـته کـه اطالعـات بیشـتری درخصـوص داروهـای بـدون نسـخه دارنـد. بـرای مثـال از بیـن 16 نفـری کـه 2 سـال سـابقه کار داشـتند، 75 درصـد آنهـا، بیـان کردنـد کـه اطالعـات آنهـا در خصـوص داروهـای بـدون نسـخه بـاال و کافـی اسـت. هیچگونـه ارتبـاط معنـی داری بیـن گذرانـدن دوره تکنسـین دارویـی و تصور شــخصی بــاال بــودن اطالعــات درخصــوص داروهــای بــدون نسـخه، وجـود نداشـت. سـطح تحصیـات و مـدرک دانشـگاهی بـا ادعـای اطالعـات بـاال و کافـی در خصـوص داروهـای بـدون نسـخه ارتبـاط معنـی داری داشـت بـه نحـوی کـه هر چـه مدرک تحصیلـی دانشـگاهی پایینتـر بـود شـخص مدعـی باالتـر بـودن اطالعـات خـود در خصـوص داروهـای بـدون نسـخه بـود. ایـن موضـوع در خصـوص مـدرک دیپلـم بـه صـورت واضحـی قابـل توجـه اسـت. از میـان 8/34 درصـد افـراد کـه دارای مـدرک دیپلم بودنـد، 75 درصـد آنهـا بیـان کردنـد اطالعـات کافـی و بـاال در خصـوص داروهـای بـدون نسـخه دارنـد.
از ســوی دیگــر، از میــان 45 نفــر )9/48 درصــد کل شــرکت کننـدگان( کـه بیـان داشـتند اطالعـات بـاال و کافـی در خصـوص داروهـای بـدون نسـخه دارنـد، فقـط 3/33 درصـد آنهـا توانسـتند بــه درســتی تشــخیص دهنــد کــه داروی ایبوپروفــن 400 میلــی گرمـی جـزء داروهـای بـدون نسـخه نیسـت. همچنیـن فقـط 44 درصـد آنهـا بـا فـروش داروهـای بـدون نسـخه تحـت نظـر دکتـر داروسـاز موافـق بودنـد و 60 درصـد آنهـا اعـام کردنـد اعتمـاد به نفـس کافـی بـرای تجویـز داروهـای بـدون نسـخه دارنـد. بیـن ادعـای بـاال بـودن اطالعـات کلـی در خصـوص داروهـای بـدون نسـخه و اقـدام بـه مطالعـه در خصـوص داروهـای بـدون نسـخه رابطـه معنـا داری کشـف نشـد. همچنیـن از میـان 42 نفـر )45 درصـد کل شـرکت کننـدگان( کـه بیـان کردنـد اطالعـات بـاال و کافـی در خصـوص اثـر بخشـی و کارایـی داروهـای بـدون نسـخه دارنــد، فقــط 6/66 درصــد آنهــا موفــق بــه پاســخ درســت بــه سـوال مربـوط بـه کاربـرد ضـد التهـاب ایبوپروفـن شـدند. از میان 41 نفـر )5/44 درصـد کل شـرکت کننـدگان( کـه بیـان کردنـد اطالعـات بـاال و کافـی در خصـوص عـوارض جانبـی داروهـای بـدون نسـخه دارنـد، فقـط 2/29 درصـد آنهـا توانسـتند بـه سـوال مربـوط بـه وجـود عارضـه زخـم معـده بـرای داروی ایبوپروفـن پاسـخ درسـت دهنـد. از میـان 41 نفـر )5/44 درصـد کل شـرکت کننـدگان( کـه بیـان کردنـد اطالعـات بـاال و کافـی در خصـوص تداخــات دارویــی داروهــای بــدون نســخه دارنــد، فقــط 4/63 درصــد آنهــا موفــق بــه پاســخ صحیــح بــه ســوال مربــوط بــه تداخــل ایبوپروفــن بــا آســپرین شــدند و از میــان 44 نفــر )8/47 درصــد کل شــرکت کننــدگان( کــه بیــان کردنــد در خصــوص مــوارد منــع مصــرف داروهــای بــدون نســخه اطالعــات بــاال و کافـی دارنـد فقـط 7/22 درصـد آنهـا موفـق بـه پاسـخ صحیـح بـه سـوال منـع مصـرف ایبوپروفـن در بیمـاری آسـم شـدند.
از میــان افــراد شــرکت کننــده در ایــن مطالعــه، 1/27 درصــد معتقـد بودنـد مصـرف داروهـای بـدون نسـخه منجـر بـه تسـریع و تسـهیل درمـان بیمـاران مـی شـود و 88 درصـد معتقـد بودنـد داروهــای بــدون نســخه از حیــث اثربخشــی و عــوارض جانبــی بــه انــدازه داروهــای نســخه ای دارای اهمیــت هســتند.7/59 درصـد معتقـد بودنـد کـه لـزوم داشـتن دانـش کافـی در خصـوص داروهــای بــدون نســخه فقــط وظیفــه داروســاز مســئول فنــی داروخانــه اســت و 5/56 درصــد معتقــد بودنــد فــروش داروهــای بــدون نســخه در داروخانــه بایــد تحــت نظــر داروســاز مســئول فنـی صـورت گیـرد. همچنیـن 75 درصـد معتقـد بودنـد فـروش داروهـای بـدون نسـخه فـارغ از مسـائل علمـی بـه عنـوان یـک منبـع درآمـد صـرف بـرای داروخانـه بـه حسـاب مـی آیـد. عـاوه بـر ایـن، هیـچ ارتبـاط معنـی داری بیـن اعتقـاد بـه ایـن موضـوع کـه داروهـای بـدون نسـخه فـارغ از مسـائل علمـی، فقـط یـک منبـع درآمـد بـرای داروخانـه هسـتند و عملکـرد ارجـاع بیمـاران بــه مســئول فنــی وجــود نداشــت ولــی رابطــه بیــن اعتقــاد بــه منبــع درآمــد صــرف بــودن فــروش داروهــای بــدون نســخه و عملکــرد فــروش دارو بــدون هماهنگــی بــا داروســاز مســئول فنـی معنـی دار بـود، بـه نحـوی کـه 3/62 درصـد افـرادی کـه داروهـای بـدون نسـخه را صرفـا یـک منبـع درآمـد میدانسـتند، اقــدام بــه فــروش دارو بــدون هماهنگــی داروســاز در داروخانــه مینمودنــد.
بیـن سـابقه کار بـه عنـوان تکنسـین دارویـی، میـزان تحصیالت، گذرانـدن دوره تکنسـین دارویـی، گذرانـدن سـایر آمـوزش هـای مرتبــط و ایــن نگــرش هــا کــه 1 )اســتفاده از داروهــای بــدون نسـخه منجـر بـه تسـریع و تسـهیل درمـان بیمـاران مـی شـود و 2 )داروهـای بـدون نسـخه هماننـد داروهـای نسـخه ای حائـز اهمیـت هسـتند و 3 )لـزوم داشـتن دانـش در خصـوص داروهـای بــدون نســخه فقــط وظیفــه داروســاز مســئول فنــی اســت و 4 ) فـروش داروهـای بـدون نسـخه بایـد تحـت نظـر مسـئول فنـی باشـد رابطـه معنـادار وجـود داشـت ولـی هیـچ ارتبـاط معنـاداری بیـن 4 نگـرش فـوق بـا جنسـیت، احسـاس نیاز بـه گذرانـدن دوره هــای تکمیلــی و تجربــه شــخص عــوارض جانبــی و تداخــات داروهـا وجـود نداشـت.
از میــان افــراد شــرکت کننــده در ایــن مطالعــه، 4/30 درصــد اعـام کردنـد کـه بـدون هماهنگـی بـا داروسـاز مسـئول فنـی اقـدام بـه فـروش داروی بـدون نسـخه مـی نماینـد، 6/57 درصـد اعـام کردنـد کـه اقـدام بـه ارجـاع بیمـاران بـه مسـئول فنی می نماینــد، 62 درصــد اعــام کردنــد کــه اقــدام بــه ارائــه مشــاوره دارویــی بــه بیمــار مــی نماینــد، 37 درصــد اعــام کردنــد کــه اعتمـاد بـه نفـس کافـی بـرای تجویـز داروی بـدون نسـخه دارنـد و 4/42 درصـد اعـام کردنـد کـه اقـدام بـه مطالعـه اختصاصـی در خصــوص داروهــای بــدون نســخه می-نماینــد. بیـن اعتمـاد بـه نفـس بـرای تجویـز داروی بـدون نسـخه توسـط تکنسـین هـای دارویـی بـا اقـدام بـه مشـاوره دارویـی به بیمـاران توسـط تکنسـین دارویـی رابطـه معنـی داری وجـود داشـت. بـه نحــوی کــه هرچــه شــخص اعتمــاد بــه نفــس بیشــتری بــرای تجویــز داروی بــدون نســخه داشــت، بیشــتر اقــدام بــه ارائــه مشـاوره دارویـی بـه بیمـاران مـی نمـود. همچنیـن بیـن سـابقه کار بـه عنـوان تکنسـین دارویـی، گذرانـدن دوره تکنسـین دارویـی و میـزان تحصیـات دانشـگاهی بـا ارجـاع بیمـاران بـه مسـئول فنــی داروخانــه رابطــه معنــادار وجــود داشــت، بــه نحــوی کــه هرچــه شــخص ســابقه کار یــا تحصیــات بیشــتر یــا مــدرک تکنسـین دارویـی داشـت، بیشـتر اقـدام بـه ارجـاع بیمـاران بـه مســئول فنــی مینمــود. متغیرهــای دارای روابــط معنــادار بــا روابـط مسـتقیم یـا معکـوس در )شـکل 1 )قابل مشـاهده هسـتند.

شکل 1 :متغیرهای دارای روابط معنادار با روابط مستقیم یا معکوس

بحث
مصـرف داروهـای بـدون نسـخه سـهم باالیـی از سـبد دارویـی افـراد را شـامل میشـود و تکنسـین هـای دارویـی نقـش اصلـی را در فـروش آنهـا برعهـده دارنـد. لـذا بـروز خطاهـای دارویـی پیـرو فـروش داروی اشـتباه توسـط تکنسـین هـای دارویـی درصورتـی کــه از آگاهــی، دانــش یــا عملکــرد مناســبی برخــوردار نباشــند، محتمــل خواهــد بــود. در مطالعــه حاضــر، در مجمــوع میــزان آگاهــی تکنســینهای دارویــی درخصــوص داروهــای بــدون نســخه کــم و ضعیــف بــرآورد شــد. در مطالعــه دیگــری کــه در کشــور ژاپــن توســط Kondo و همــکاران انجــام شــده بــود نیــز آگاهــی و دانــش تکنســین هــای دارویــی ضعیــف ارزیابــی شـده بـود. هـر چنـد Meher و همـکاران در مطالعـه دیگـری در کشــور هنــد بیــان داشــته انــد کــه میــزان آگاهــی و دانــش تکنسـین هـای دارویـی در سـطح خـوب و قابـل قبولـی قـرار دارد )3,1 .)در ایـن مطالعـه در مجمـوع 27 درصـد شـرکت کننـدگان دارای آگاهـی کافـی بـرای تشـخیص داروهـای بـدون نسـخه از داروهـای نسـخهای بودنـد و در مجمـوع مـی تـوان دانش شـرکت کننـدگان را ضعیـف ارزیابـی نمـود. در مطالعـه مشـابهی در کشـور هنـد کـه توسـط Meher و همـکاران انجـام شـد، فقـط 4 درصد قـادر بـه تشـخیص ایـن موضـوع بودنـد و بدیـن ترتیـب نتایـج پژوهــش حاضــر تاییــد مــی گــردد. هرچنــد در مطالعــه دیگــری در همـان کشـور کـه توسـط Soumya و همـکاران انجـام شـد ایـن رقـم بـه 50 درصـد مـی رسـید )11,1 .)از سـوی دیگـر نظـر بــه اینکــه عمــده افــرادی کــه فاقــد آگاهــی الزم درخصــوص داروهــای بــدون نســخه بودنــد، اعتمــاد بــه نفــس کافــی بــرای فــروش داروی بــدون نســخه و بــدون هماهنگــی بــا داروســاز را داشـتند، میتـوان نتیجـه گرفـت احتمـال وقـوع خطـای دارویـی در اثـر فـروش داروی اشـتباه باالسـت. موضوعـی کـه در پژوهـش Mostafavi و همـکاران هـم بـه آن اشـاره شـده کـه یکـی از شـایعترین علـت اشـتباه در اسـتفاده از دارو، مصـرف دارو بـدون نسـخه و دسـتور پزشـک اسـت )7 .)Mehralian و همـکاران هـم اشـاره نمودهانـد کـه بسـیاری از مشـکالت درمانـی در اثـر اســتفاده نابجــا از داروهــای بــدون نســخه بوجــود میآیــد )2 .)از سـوی دیگـر، بـا عنایـت بـه اینکـه بیـن سـابقه کار بـه عنـوان تکنســین دارویــی، گذرانــدن دوره تکنســین دارویــی و میــزان تحصیلات دانشــگاهی بــا ارجــاع بیمــاران بــه مســئول فنــی داروخانـه رابطـه معنـادار وجـود داشـت، بـه نظـر میرسـد هرچـه یـک تکنسـین دارویـی سـطح سـابقه یـا مـدرک باالتـری داشـته باشــد، بــه اهمیــت عمــق دانــش و خطــرات احتمالــی مصــرف نابجـای داروهـا آگاهتـر بـوده، عملکـرد بهتـری داشـته و بیشـتر بیمـاران را بـه داروسـاز مسـئول فنـی ارجـاع میدهـد کـه خـود منجــر بــه کاهــش خطاهــای دارویــی خواهــد شــد. همچنیــن مطالعـهKondo و همـکاران نیـز ایـن موضـوع کـه تکنسـین هــای دارویــی بــا تجربــه تــر بــا احتیــاط بیشــتری اقــدام بــه فــروش داروهــا کــرده و داروســاز را در فرآینــد ارائــه دارو دخیــل میکننــد تاییــد کــرده اســت )3 .)در مطالعــه حاضــر در کشــور ایـران، 62 درصـد از شـرکت کننـدگان مایـل بـه گذرانـدن دوره هــای آموزشــی تکمیلــی در حــوزه ارائــه دارو و خدمــات دارویــی بودنـد. همچنیـن نتایـج مطالعـه Meher و همـکاران در کشـور هنـد هـم تاییـد کننـده ایـن موضـوع اسـت، بـه نحـوی کـه 74 درصــد افــراد بیــان کردنــد کــه نیــاز بــه بروزرســانی اطالعــات دارویـی و شـرکت در دورههـای آموزشـی درخصـوص داروشناسـی دارنـد )1 .)مشـکل آمـوزش تکنسـین هـای دارویـی یـک مسـاله بیـن المللـی بـه نظـر میرسـد، تـا جایـی کـه در کشـور ژاپـن، هیــچ برنامــه آموزشــی مشــخصی بــرای آمادگــی شــرکت در آزمــون ویــژه بــرای تبدیــل شــدن بــه یــک تکنســین دارویــی وجـود نـدارد لـذا بـا توجـه ضعـف در دانـش، نگـرش و عملکـرد تکنسـین هـای دارویـی، آمـوزش صحیـح و کارآمـد بسـیار حائـز اهمیـت خواهـد بـود )3 .)
نتیجه گیری
کشــورهای در حــال توســعه بــا مشــکالت فراوانــی در سیســتم بهداشـت و درمـان خـود از جملـه کمبـود تعـداد پزشـک، داروسـاز، پرسـتار و افـراد متخصـص در سـایر رشـته هـای علـوم پزشـکی مواجـه هسـتند. ایـن کمبودهـا منجـر بـه عـدم دسـترس همـه افـراد جامعـه بـه خدمـات درمانـی و دارویـی مناسـب و یکسـان میشــود. در نتیجــه ممکــن اســت قســمتی از نیازهــای دارویــی یـا درمانـی بیمـاران، توسـط افـراد غیرمتخصـص بـرآورده شـود کــه یکــی از در دســترس تریــن آنهــا تکنســینهای دارویــی میباشــند. از ایــن رو تکنســینهای دارویــی نقــش بســیار پررنگــی در عرصــه ســامت ایفــا می ً کننــد مخصوصــا در شـرایطی کـه بسـیاری از افـراد بـرای درمـان بیماریهـای سـاده خــود از داروهــای بــدون نســخه اســتفاده میکننــد. براســاس نتایــج مطــرح شــده در ایــن پژوهــش، میــزان آگاهــی و دانــش تکنسـینهای دارویـی، ضعیـف بـرآورده شـد. بـا توجـه بـه اینکـه درصـد باالیـی از افـراد شـرکت کننـده اعـام کردنـد اعتمـاد بـه نفـس کافـی را بـرای فـروش دارو بـدون هماهنگـی بـا داروسـاز دارا هسـتند، بـروز خطـای دارویـی ناشـی از فـروش داروی اشـتباه محتمـل خواهـد بـود. از سـوی دیگـر مشـخص شـد اگـر شـخص تحصیــات دانشــگاهی باالتــر یــا مــدرک تکنســین دارویــی داشـت، بیشـتر اقـدام بـه ارجـاع بیمـاران بـه داروسـاز مینمـود و بدیــن ترتیــب احتمــال بــروز خطاهــای دارویــی کاهــش مــی یافــت. در انجــام ایــن پژوهــش محدودیــت هایــی هــم وجــود داشــت. از جملــه اینکــه تکمیــل پرسشــنامه در محــل کار افــراد در داروخانــه انجــام شــد و ممکــن اســت شــرکت کننــدگان بــه علـت حضـور داروسـاز مسـئول فنـی یـا شـرایط خـاص داروخانـه نتوانسـته باشـند گزینـه مطابـق بـا نظـر واقعـی خـود را انتخـاب کـرده باشـند. هـر چنـد در ایـن خصـوص بـه آنـان اطمینـان داده شـد کـه تمـام نتایـج کامـا محرمانـه و بـی نـام خواهنـد بـود و پژوهشــگران بــه اصــل رازداری پایبندنــد. همچنیــن در حجــم نمونــه محدودیتهایــی وجــود داشــت لــذا پیشــنهاد میشــود در پژوهشهـای بعـدی، تعـداد بیشـتری از تکنسـینهای دارویـی و حتـی المقـدور در فضایـی خـارج از محـل کار آنهـا، مـورد ارزیابـی قـرار بگیرنـد. درمجمـوع بـا عنایـت بـه یافتههـای پژوهـش و بـا توجـه بـه اینکـه نگـرش و آگاهـی صحیـح افـراد، کـه حاصـل آمــوزش مناســب هســتند، در عملکــرد صحیــح موثــر خواهنــد بـود و بـه منظـور کاهـش خطاهـای دارویـی ناشـی از اشـتباهات تکنســینهای دارویــی و در نتیجــه افزایــش ســطح ســامت جامعـه، ایجـاد سـاختار آموزشـی مـدون و متمرکـز بـرای آمـوزش و ســنجش دانــش، نگــرش و عملکــرد تکنســین هــای دارویــی ضـروری بـه نظـر مـی رسـد.

خواص گرده گل 
.
.
?سؤال: #گرده_گل چه خواصی دارد؟

?جواب: گرده گل سرشار از اسیدهای آمینه ضروری، ویتامین‌ها، املاح معدنی و هورمون‌هاست و می‌تواند برای کسانی که سیستم ایمنی و عصبی ضعیفی دارند مفید باشد.

گرده به دلیل #روی فراوانی که دارد در درمان #التهابپروستات، #نازایی و #ناتوانیجنسیمردان اثر قابل توجهی داشته، #گردشخون را بهتر کرده، باعث #افزایشقدرتفیزیکیوفکری_بدن به خصوص در سال‌های پیری می‌شود و مصرف آن برای افرادی که از #خستگی مفرط رنج می‌برند مفید است. 

گرده گل حاوی تمام انواع ریزمغذی‌های ضروری برای سلامت بدن است و تقریبا ۴۰ درصد از آن را پروتئین تشکیل می‌دهد که تمام این پروتئین‌ها قابل استفاده و مفید هستند.

یکی از مهم‌ترین و بارزترین خواص گرده گل #تقویتسیستمایمنی_بدن است.

گرده گل به دلیل دارا بودن ویتامین ب کمپلکس، ویتامین‌های دیگر، مواد معدنی، پروتئین‌ها و مهم‌تر از آن آنتی‌اکسیدان‌های مفید با مولکول‌های رادیکال‌ آزاد که به سلول‌ها آسیب می‌رسانند، مبارزه می‌کند.

خواص ژل رویال 

?? #خواص:

?دارای ویتامین های: A، B، C، D، E.
?استفاده در درمان بسیاری از ناتوانی ها و امراض از جمله در:
- کاهش چربی خون؛
- تنظیم هورمون ها؛
- تنظیم فشارخون؛
- کمک به باروری و درمان نازایی و تسریع در بهبودی ناتوانی جنسی؛
- تقویت و افزایش اسپرم؛
- تقویت تخمدان(تخمکگذاری)؛
- کمک به رشد استخوان؛
- محرک رشد؛
- درمان کم خونی؛
- اشتهاآور؛
- رفع سختی رگ ها؛
- بهبودی روماتیسم مفصلی؛
- درمان افسردگی؛
-افزایش دهنده ی مقاومت بدن در مقابله با عفونت ها؛
- جلوگیری از پیری زودرس.
.

? 2 نکته ی مهم:

?ممکن است در افراد گرم مزاج باعث ایجاد واکنشهایی مانند کهیر شود.

?برای نگهداری باید در جایی خشک، ‌خنک و دور از  نور آفتاب نگهداری شود.

خواص درمانی #عسل_آویشن ?

?ضد زخم معده؛
?ضدسرفه؛
?ضد ضعف و بی حالی؛
?تقویت حافظه وانرژی زا؛
?مفید برای عادتهای ماهیانه دردناک؛
?مقوی مغز و اعصاب؛
?مفید برای دردهای شکمی و روده؛
?مفید برای درمان گلو درد و دیابت؛
?ضد زخم های دهان؛
?مفید در درمان ورم گلو؛
?مفید برای لثه و دندانها؛
?ضد مسمومیتهای غذایی؛
?پاک سازی دستگاه گوارش؛
?مفید جهت حرکات و ترشحات روده و ضد اسهال؛
?مفید جهت درد کلیه و مجاری

عسل یونجه ‌

? #خواص:

?مقوی مغز و اعصاب بوده؛
?افزایش حافظه؛
?بیشترین ویتامین های (A) و (K)؛
?برای افرادی که خون دماغ می شوند بسیار نافع است؛
?بسیار خوش عطر و طعم؛
?ملین و خون ساز؛
?بند آورنده ی خون؛
?تحلیل برنده ی ورم های بدن؛
?مفید برای برطرف کردن اختلالات عادت ماهیانه خانم ها؛
?مفید برای افرادی که دچار لرزش های اندام شده اند؛
?نشاط آور؛
?آرامش بخش.

عسل #کنار (#سدر)
.
?- ساکارز طبیعی و بدون شکر.
?- به دلیل قند بالای شهد گیاه کنار ساکارز این عسل مهم نیست
.
??#خواص درمانی :
تقویت قوای جنسی و جسمی ، فعال کننده حافظه و رشد کودکان ، ضدکم خونی ، مفید در درمان درد کمر ، دارای پروتئین هیدولیزی ، مقوی و انرژی زا ، مسهل صفرا ، حرارت بدن را فرو می نشاند ، موثر و بازکننده گرفتگی هاست ، کرم معده و روده را از بین می برد ، مفید برای گرم مزاجان ، برای تب مفیداست ، برای آبله وسرخچه وعطش مفید است ، برای سستی اعضا مفید است ، مفید برای تقویت مو و جلوگیری از ریزش مو ، تقویت اعصاب و تحلیل ورم های گرم

‍ عسل_بهارنارنج

عسل بهار نارنج حاصل فراوری شهد گل های این گیاه توسط زنبور عسل است این عسل مملوء از ویتامین C است و علاوه بر خواص عمومی عسل ها دارای خواص ویژه ای است که عبارتند از :

• سرشار از ویتامین سی و انتی اکسیدان ها
• پیشگیری از سرطان و بیماریهای عفونی
• موثر در بهبود سرطان های دستگاه گوارش
• تصفیه کننده خون و کاهنده کلسترول مضر،
• اشتها آور،
• ضد باکتری و قارچ
• تقویت حافظه و انرژی زا
• همه عسل های طبیعی و خالص برای اعصاب مفیدند اما عسل مرکبات که غالب آن پرتقال و بهار نارنج باشد برای اعصاب مفیدتر است
منطقه رویش گیاه : باغات مرکبات جنوب و شمال کشور

بهترین طریقه مصرف : مخلوط کردن دو تا سه قاشق عسل بهار نارنج با آب ولرم و سپس اضافه کردن آب یک لیموی ترش تازه به آن
این شربت از بهترین نوشیدنی ها است و علاوه بر ضد سرطان بودن خاصیت ضد عفونی کننده دارد و تمام خواص عسل مصرف شده + میزان بالای ویتامین C موجود در آب لیموی طبیعی را دارد .

میزان مصرف

بزرگسالان : روزانه 50-70 گرم

کودکان بالای یکسال : 20-30 گرم روزانه

به گزارش سخنگوی روابط عمومی وزارت بهداشت،درمان وآموزش پزشکی
شرایط توزیع واکسن آنفلونزا درمراکزدرمانی وداروخانه های کشور از اوایل مهر اعلام شد

وزارت بهداشت، سیما سادات لاری درباره توزیع واکسن آنفلوآنزا برای گروه‌های پرخطر و سایر افراد جامعه بیان کرد: تعداد ۲.۵ میلیون واکسن آنفلوآنزا برای گروه‌های پرخطر در اختیار معاونت بهداشت قرار می‌گیرد تا برای مادران باردار، سالمندان، زندانی‌ها، کادر بهداشت و درمان، بیماران خاص و زمینه‌ای و نیروهای مسلح به صورت رایگان تزریق شود. وی گفت: با تمهیدات در نظر گرفته شده، هر فرد با ارائه کارت ملی و ثبت کد ملی می‌تواند فقط یک واکسن آنفلوآنزا دریافت کند و امیدواریم با این اقدام از ایجاد تقاضای القایی جلوگیری شود. لاری ادامه داد: بیماران خاص و زمینه‌ای و زنان باردار باید واکسن آنفلوآنزا را از مراکز بهداشت دریافت کرده و تزریق کنند. حدود ۵۰ هزار نفر از افراد بالای ۶۵ سال که در مراکز بهداشت ثبت شده‌اند نیز این واکسن را به صورت رایگان از مراکز بهداشت دریافت می‌کنند و ۴.۵ میلیون نفر دیگر از افراد بالای ۶۵ سال هم واکسن آنفلوآنزا را از داروخانه‌های سراسر کشور با ارائه کارت ملی دریافت خواهند کرد. سخنگوی وزارت بهداشت درباره قیمت واکسن آنفلوآنزا نیز گفت: هزینه ۲.۵ میلیون واکسن که در اختیار معاونت بهداشت برای تزریق افراد پرخطر و بیماران زمینه‌ای و مادران باردار قرار می‌گیرد، رایگان است. بقیه واکسن‌ها که در داروخانه‌ها توزیع می‌شود و تا سقف ۱۶ میلیون واکسن است، حدود ۴۲ هزار و ۵۰۰ تومان قیمت خواهد داشت. اگر نیاز به واردات بیش از این میزان واکسن آنفلوآنزا باشد، ممکن است با قیمت غیریارانه‌ای و ارز آزاد وارد شود. به گزارش ایرنا، علیرضا رییسی معاون بهداشت وزیر بهداشت نیز امروز(سه شنبه) درباره واکسن آنفلوآنزا گفت: واکسن آنفلوآنزا حدود ۴۰ درصد برای پیشگیری از ابتلا به این ویروس اثربخش است و افرادی که این واکسن را می‌زنند به طور صد درصد در برابر ابتلا به ویروس آنفلوآنزا ایمن نمی‌شوند

لاری ادامه داد: بیماران خاص و زمینه‌ای و زنان باردار باید واکسن آنفلوآنزا را از مراکز بهداشت دریافت کرده و تزریق کنند. حدود ۵۰ هزار نفر از افراد بالای ۶۵ سال که در مراکز بهداشت ثبت شده‌اند نیز این واکسن را به صورت رایگان از مراکز بهداشت دریافت می‌کنند و ۴.۵ میلیون نفر دیگر از افراد بالای ۶۵ سال هم واکسن آنفلوآنزا را از داروخانه‌های سراسر کشور با ارائه کارت ملی دریافت خواهند کرد.
سخنگوی وزارت بهداشت درباره قیمت واکسن آنفلوآنزا نیز گفت: هزینه ۲.۵ میلیون واکسن که در اختیار معاونت بهداشت برای تزریق افراد پرخطر و بیماران زمینه‌ای و مادران باردار قرار می‌گیرد، رایگان است. بقیه واکسن‌ها که در داروخانه‌ها توزیع می‌شود و تا سقف ۱۶ میلیون واکسن است، حدود ۴۲ هزار و ۵۰۰ تومان قیمت خواهد داشت. اگر نیاز به واردات بیش از این میزان واکسن آنفلوآنزا باشد، ممکن است با قیمت غیریارانه‌ای و ارز آزاد وارد شود.

روابط عمومی انجمن پرستاری ایران

امروزه داروهای گیاهی، افق جدیدی به روی علم داروسازی گشوده‌اند و داروهای زیادی از این دست وارد بازار دارویی دنیا شده است. گیاهان دارویی نقش تعیین کننده‌ای در پیشگیری و درمان بیماری‌ها داشته‌اند. داروهای گیاهی در واقع عصاره‌ی همان گیاهان دارویی هستند که به کمک علم داروسازی صنعتی به شکل قرص، کپسول و دیگر اشکال دارویی در آمده‌اند. 

درمان شناسی داروهای گیاهی

در این بخش استفاده از داروهای گیاهی برای درمان شایعترین بیماری‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. بدین ترتیب که ذیل عنوان هر بیماری، داروهای گیاهی که می‌توان برای آن تجویز کرد به همراه مقدار و نحوه‌ی تجویز بیان شده است. ترتیب بیان داروها به معنای اهمیت یا اولویت آنها نسبت به یکدیگر نیست. یادآوری می‌گردد اطلاعات منتخب هر دارو با اهداف آموزشی اراده شده است. تشخیص بیماری و تجویز دارو از وظایف پزشک و داروساز بوده و این اطلاعات برای تشخیص یا تجویز کافی نیست. 

سیستم مغز، اعصاب و روان

استرس و اضطراب، بی خوابی
شربت سداسل: هر 8 ساعت 2 میلی‌لیتر.
قطره پاسی پی: کودکان 2 تا 6 سال هر 8 ساعت 6 قطره و 10 قطره هنگام خواب، افراد بالای 6 سال هر 8 ساعت 10 قطره و 30 قطره هنگام خواب.
قرص نوراگل و نوراگل فورت: هر 12 ساعت یک تا 2 قرص.
کپسول سدامین: هر روز یک تا 2 کپسول.
قطره هایپیران: بزرگسالان هر 8 تا 12 ساعت 25 قطره، اطفال هر 12 ساعت 10 قطره.
قرص هایپیران: بزرگسالان هر 8 ساعت یک تا 2 قرص، اطفال هر 24 ساعت یک قرص.
قرص ترانکی وال: یک ساعت قبل از خواب 1 تا 2 قرص.

افسردگی
قطره گل سرخ: هر 12 ساعت 15 قطره.
قطره دپروهرب: هر 12 ساعت 20 قطره بعد از غذا.
قرص جینکوگل: هر 8 ساعت یک تا 2 قرص.
قطره هایپیران: بزرگسالان هر 8 تا 12 ساعت 25 قطره، اطفال هر 12 ساعت 10 قطره.
قرص هایپیران: بزرگسالان هر 8 ساعت یک تا 2 قرص، اطفال هر 24 ساعت یک قرص.

کاهش حافظه، آلزایمر
قرص جینکورا: افراد بالای 12 سال هر 8 ساعت یک عدد.
کپسول جین سین: هر 12 ساعت یک تا 2 کپسول همراه غذا.
قرص جینکوگل: هر 8 ساعت یک تا 2 قرص.
کپسول ممورال: هر 8 ساعت یک تا 2 کپسول.

میگرن، سردرد
قطره آنتی میگرن: در هنگام سردرد 30 قطره و یک ساعت بعد 30 قطره دیگر، برای پیشگیری از سردرد هر 12 ساعت 30 قطره.
کپسول سدامین: هر روز یک تا 2 کپسول.
قرص جینکوگل: هر 8 ساعت یک تا 2 قرص.
قطره هایپیران: بزرگسالان هر 8 تا 12 ساعت 25 قطره، اطفال هر 12 ساعت 10 قطره.
قرص هایپیران: بزرگسالان هر 8 ساعت یک تا 2 قرص، اطفال هر 24 ساعت یک قرص.

کمک به ترک نیکوتین و اعتیاد
شربت رها: هر 8 ساعت یک قاشق غذاخوری همراه آب وکمی قند قبل از غذا.

تقویت قوای عمومی بدن و رفع خستگی
کپسول جین سینگ: هر 12 ساعت یک تا 2 کپسول همراه غذا.
قرص شیکوریدین: هر 8 ساعت یک یا 2 قرص قبل از غذا.
قرص جینکوگل: هر 8 ساعت یک تا 2 قرص.

سیستم ایمنی و آنتی بیوتیک‌ها

تقویت سیستم ایمنی
کپسول رمی کلد: هر 6 یا 8 ساعت یک کپسول حداکثر تا 8 هفته.
قرص ایمواستیم: هر 8 ساعت یک قرص.
شربت آلوئه ورا: صبح ناشتا 5 تا 10 میلی‌لیتر.
قرص اکی هرب: بزرگسالان هر 8 ساعت یک قرص، اطفال هر 8 ساعت نصف قرص.

تبخال
قطره میرتکس: 5 تا 6 بار در روز، هر بار 10 قطره روی پنبه ریخته شده و به مدت 30 ثانیه روی ضایعات قرار گیرد.
ژل ملیسان: هر 6 تا 8 ساعت بصورت موضعی.
کرم بالمرا: هر 6 تا 12 ساعت بصورت موضعی.

جوش (آکنه)
قطره باریجه: هر 12 ساعت موضعی.
ژل آکنیل: هر 12 ساعت موضعی.
ژل ملاگل: هر 12 ساعت موضعی.

ضد عفونی کننده مجاری ادراری
قرص مدریک: هر 6 تا 12 ساعت یک عدد.

عفونت قارچی واژینال
کرم واژینال کامیلین: هر شب یک اپلیکاتور.

سیستم قلب، عروق و خون

آریتمی، نامنظم بودن ضربان قلب
قطره کراتاگوس: ابتدا هر 8 ساعت 60 قطره و بعد از 3 روز هر 8 ساعت 25 قطره با آب.
قرص ترانکی وال: هر 8 تا 12 ساعت یک قرص قبل از غذا.

بالا بودن فشار خون
قطره کراتاگوس: ابتدا هر 8 ساعت 60 قطره و بعد از 3 روز هر 8 ساعت 25 قطره با آب.
قرص آلیوم اس: هر 8 تا 12 ساعت یک قرص بعد از غذا.
قرص گارسین: هر 8 ساعت یک قرص بعد از غذا.
قرص مدریک: هر 6 تا 12 ساعت یک عدد.
بالا بودن چربی خون
قرص لیپوران: یک قرص همراه هر وعده غذا.
قرص سینارکول: هر 8 ساعت یک یا 2 قرص همراه غذا.
پودر پسیلیوم: بزرگسالان هر روز یک یا 2 بار هر بار یک تا 2 ساشه.
قرص آلیوم اس: هر 8 تا 12 ساعت یک قرص بعد از غذا.
قرص گارسین: هر 8 ساعت یک قرص بعد از غذا.

سیستم تنفس

سرفه، خلط
شربت پروسپان: بزرگسالان هر 8 ساعت 5 تا 5/7 میلی‌لیتر، اطفال 9 تا 16 سال هر 8 ساعت 5 میلی‌لیتر، اطفال هر 8 ساعت 5/2 میلی‌لیتر.
شربت توسیان: اطفال هر 8 ساعت یک قاشق مرباخوری، بزرگسالان هر 8 ساعت یک قاشق غذاخوری.
شربت تیمکس: اطفال هر 8 ساعت یک قاشق مرباخوری، بزرگسالان هر 8 ساعت یک قاشق غذاخوری.
شربت تیمیان: اطفال هر 8 ساعت یک قاشق مرباخوری، بزرگسالان هر 8 ساعت یک قاشق غذاخوری.
شربت هانی تیم: اطفال زیر 8 سال هر 8 ساعت یک قاشق چایخوری، اطفال 8 تا 12 سال هر 6 تا 8 ساعت یک قاشق مرباخوری، بزرگسالان هر 6 تا 8 ساعت یک قاشق غذاخوری.
شربت زوفا عسلی: اطفال 4 تا 6 سال هر 6 تا 8 ساعت 5/2 میلی‌لیتر، اطفال 7 تا 13 سال هر 6 تا 8 ساعت 5 میلی‌لیتر، افراد بالای 13سال هر 6 تا 8 ساعت 10 میلی‌لیتر.
شربت آیورا: زیر یک سال هر 12 ساعت 5/2 میلی‌لیتر، یک تا 5 سال هر 8 ساعت 5/2 میلی‌لیتر، 6 تا 9 سال هر 8 ساعت 5 میلی‌لیتر، بزرگسالان هر 8 ساعت 5/7 میلی‌لیتر.
قرص جوشان آیورا: کودکان4 تا 12 سال هر 8 ساعت نصف قرص در نصف لیوان آب، بزرگسالان و کودکان بالای 12 سال هر 12 ساعت یک قرص در یک لیوان آب.
قطره آیورا: کودکان یک تا 4 سال هر 8 ساعت 12 قطره در آب، کودکان 4 تا 12 سال هر 8 ساعت 16 قطره در آب، بزرگسالان هر 8 ساعت 24 قطره در آب.
قطره توسیون: هر 8 ساعت 20 قطره.
قرص لیکوفار: هر 6 ساعت یک قرص مکیدنی به مدت 3 روز.
پماد ب ب کلد: چند بار در روز بصورت موضعی در ناحیه سینه و گردن.

احتقان و آبریزش بینی
محلول منتول: چند قطره روی بالش.
پماد ب ب کلد: چند بار در روز بصورت موضعی در ناحیه سینه و گردن.

سکسکه
قطره ترخون: مکیدن حبه قند که 2 قطره ترخون روی آن ریخته شده است.

سیستم گوارش

اسپاسم گوارشی (دل پیچه و دل درد)
قطره کارمینت: کودکان 15 قطره و بزرگسالان 30 قطره همراه هر وعده غذا.
قطره سوپرمینت: بعد از هر وعده غذا 20 قطره.
قطره بابونه: بزرگسالان هر 8 ساعت 15 قطره همراه آب.
شربت بلادومد: هر 8 ساعت 5/2 تا 5 میلی‌لیتر نیم ساعت قبل از غذا.
کپسول کلپرمین: هر 8 ساعت یک تا 2 کپسول.
شربت گریپ میکسچر: شیرخواران 1 تا 6 ماهه 5 میلی‌لیتر و 7 تا 12 ماهه 10 میلی‌لیتر.
کپسول لومکس: هر 8 ساعت یک عدد تا 3 روز.

سندرم روده تحریک پذیر
کپسول کلپرمین: هر 8 ساعت یک تا 2 کپسول.
قطره گاسترولیت: هر 8 ساعت 20 قطره همراه مایعات (در مصارف طولانی مدت، بهتر است پس از هر هفته مصرف، 2 روز مصرف را متوقف نمود.)

سوء هاضمه
قطره سوپرمینت: بعد از هر وعده غذا 20 قطره.
قرص سینارکول: هر 8 ساعت 1 یا 2 قرص همراه غذا

پراشتهایی و اضافه وزن
قرص اسلیم کوئیک: هر 8 ساعت یک تا 2 قرص (نیم ساعت قبل از غذا).
قطره لیموترش: هر 8 ساعت 15 قطره بعد از غذا.
قرص کارویل: هر 8 ساعت یک تا 3 قرص (نیم ساعت قبل از غذا).
قرص زیره: هر 8 ساعت 15 قطره قبل از غذا.
قرص گرین تیدین: هر 8 ساعت یک تا 2 قرص بعد از غذا.

کم اشتهایی و کمبود وزن
قرص شیکوریدین: هر 8 ساعت یک یا 2 قرص قبل از غذا.
قطره کارمینت: کودکان 15 قطره و بزرگسالان 30 قطره همراه هر وعده غذا.
قطره ترخون: هر 8 ساعت 10 تا 20 قطره قبل از غذا.

نفخ
قطره کارمینت: کودکان 15 قطره و بزرگسالان 30 قطره همراه هر وعده غذا.
قطره سوپرمینت: بعد از هر وعده غذا 20 قطره.
کپسول کلپرمین: هر 8 ساعت یک تا 2 کپسول .
شربت گریپ میکسچر: شیرخواران یک تا 6 ماه 5 میلی‌لیتر، شیرخوا ران 7 تا 12 ماه 10 میلی‌لیتر.
تهوع
کپسول زینتوما: هر 6 ساعت یک کپسول.
قرص ومیگان: هر 8 تا 12 ساعت یک قرص.

اسهال
گرانول پلانتاژل: کودکان زیر 2 سال یک چهارم ساشه، کودکان 2 تا 12 سال نصف ساشه، بزرگسالان یک ساشه (همگی هر 6 ساعت).
کپسول لومکس: هر 8 ساعت یک عدد تا 3 روز.

یبوست (ملین)
قرص سی لاکس: اطفال 2 تا 10 سال روزانه یک چهارم تا نصف قرص، کودکان 10 تا 12 سال روزانه نیم تا یک قرص، بالای 12 سال روزانه 1 تا 2 قرص.
شربت سناگل: کودکان 2 تا 6 سال روزانه نصف قاشق مرباخوری، کودکان 6 تا 12 سال روزانه یک قاشق مرباخوری.
کپسول رولاکس: نیم ساعت قبل از ناهار و شام.
پودر پسیلیوم (موسیلیوم): بزرگسالان هر روز یک یا 2 بار هر بار یک تا 2 ساشه، اطفال برحسب وزن.
شربت فیژیتول: بزرگسالان و اطفال بالای 12 سال هر روز 30 میلی‌لیتر، اطفال 6 تا 12 سال هر روز 15 میلی‌لیتر.
شربت فیژان: اطفال 1 تا 3 سال روزانه 5/2 میلی‌لیتر، اطفال 4 تا 6 سال روزانه 5 میلی‌لیتر، اطفال 7 تا 15 سال روزانه 10 میلی‌لیتر، بزرگسالان روزانه 15 تا 30 میلی‌لیتر.
قطره بیلی ناستر: هر 8 ساعت 3 تا 5 قطره به ازای هر کیلو گرم از وزن بدن.
قرص لنیرا: هرشب قبل از خواب یک قرص.

تخلیه روده برای اقدامات تشخیصی درمانی (مسهل)
لاگزاریسین (روغن کرچک): افراد بالای 2 سال، 2 الی 3 ساعت بعد از صرف شام، با توجه به وزن بیمار 1 تا 2 شیشه لاگزاریسین با آب جوش مخلوط و تکان داده شود و امولسیون شیری رنگ حاصله میل گردد.
قرص لنیرا: قبل از خواب 1 تا 2 قرص.

اختلالات عملکرد کبد
قرص لیپوران: یک قرص همراه هر وعده غذا.
قرص سینارکول: هر 8 ساعت 1 یا 2 قرص همراه غذا.
قرص لیورگل: هر 8 ساعت یک قرص.
قرص Liv-52 : هر 12 ساعت یک عدد.

یرقان (زردی اطفال)
قطره بیلی ناستر: 3 تا 5 قطره به ازای هر کیلو گرم از وزن بدن، هر 8 ساعت.

هموروئید، بواسیر، شقاق مقعد
پماد ام جی: هر 12 ساعت یک اپلیکاتور مقعدی.
کرم آنتی فیشر: هر 12 ساعت موضعی.

سیستم هورمونی و غدد، ادراری و تناسلی

اختلالات قاعدگی و یائسگی
قطره ویتاگنوس: هر روز یک تا 3 بار هر بار 40 قطره.
قرص ویتاگنوس: هر 12 ساعت یک تا 2 قرص.
قرص آگنوگل: روزانه یک قرص بعد از غذا.

اختلالات میل جنسی
کپسول جین سینگ: هر 12 ساعت یک تا 2 کپسول همراه غذا.
قرص اکتی لایف: هر 8 ساعت یک عدد.
قطره گل سرخ: هر 12 ساعت 15 قطره.
قطره آفرودیت: هر 8 ساعت 50 قطره.
قرص آفرودیت: هر 8 ساعت یک قرص.

التهاب و بزرگ شدن پروستات
قطره پروستاتان: هر 8 ساعت 30 تا 40 قطره در یک فنجان آب بعد از غذا.
قرص پروستاتان: هر 8 ساعت یک تا 2 قرص بعد از غذا.

سنگ کلیه
قطره سنکل: پیشگیری از تشکیل سنگ هر 12 ساعت 30 قطره 3 بار در هفته، درمان سنگ در بزرگسالان هر 8 ساعت 50 قطره.
پرل رواتینکس: هر 8 ساعت یک تا 2 پرل قبل از غذا.

کمبود شیر مادر
قطره شیرافزا: هر 8 ساعت 20 قطره همراه با آب قند بعد از غذا.

کاهنده شیر مادر
قرص سالویگل: هر 8 ساعت یک قرص.

سیستم استخوان، عضلات و مفاصل

اسپاسم و درد عضلات
قرص ترانکی وال: هر 8 تا 12 ساعت یک قرص قبل از غذا.
قطره پاسی پی: کودکان 2 تا 6 سال هر 8 ساعت 6 قطره و 10 قطره هنگام خواب، افراد بالای 6 سال هر 8 ساعت 10 قطره و 30 قطره هنگام خواب.
قطره موضعی منتورافورت: چند قطره روی محل درد ریخته و مالیده شود.
محلول منتول: چند قطره روی محل درد ریخته و مالیده شود.
ژل منتورافورت: هر 8 ساعت موضعی.
کرم کاپسیدین: هر 6 ساعت موضعی، 2 تا 6 هفته بصورت منظم.
پماد کاپسیان: هر 6 ساعت موضعی.
پماد رزماری: هر 6 تا 8 ساعت موضعی.
پماد اکبر2: هر 12 ساعت موضعی.
کرم کپکس: هر 6 تا 8 ساعت موضعی بین 2 تا 8 هفته.
پماد رهامین: هر 8 ساعت موضعی.
قطره موضعی سی ام: هر 8 ساعت موضعی.
کرم موضعی کاپسایسین: هر 6 ساعت موضعی.

اختلالات غضروف و مفاصل
قرص تلتونال: افراد بالای 12 سال هر 12 ساعت یک قرص.
کپسول ممورال: هر 8 ساعت یک تا 2 کپسول.
کپسول آوودین: هر 24 ساعت 1 عدد.
کپسول پیاسکلیدین: هر 24 ساعت 1 عدد.
قرص ومیگان: هر 8 تا 12 ساعت یک قرص.

داروهای موثر بر پوست و مو

حساسیت، خارش و التهاب پوست
کرم کالندولا: هر 8 ساعت موضعی.
کرم کالندیت ای: هر 8 ساعت موضعی.
ترمیم پوست و بهبود زخم
کرم کالندیت ای: هر 8 ساعت موضعی.
پماد اکبر1: هر 8 ساعت موضعی بدون بانداژ.

ریزش و شوره موی سر
محلول موضعی رزماری: هر 12 ساعت 15 قطره ماساژ به مدت 2 دقیقه.

ریزش ابرو
محلول موضعی رزماری: هر 12 ساعت یک قطره ماساژ به مدت 2 دقیقه.

تعریق زیاد
قرص سالویگل: هر 8 ساعت یک قرص.

داروهای موثر بر دهان و دندان

آفت، عفونت و التهاب لثه
دهانشویه پرسیکا: هر 6 تا 12 ساعت 10 تا 30 قطره در کمی آب به مدت 20 ثانیه غرغره. دهانشویه ماتریکا: غرغره هر 8 ساعت 25 قطره با کمی آب.
قطره ریوکس: هر 6 ساعت روی ضایعات موضعی.
قطره میرتکس: برای آفت مینور، 5 تا 6 بار در روز، هر بار 10 قطره روی پنبه موضعی.
قطره دنتول: مسواک زدن به همراه یک قطره دنتول و خمیردندان.
ژل و قطره ایرالوکس: هر 8 ساعت موضعی.
قطره بابونه: هر 8 ساعت 15 قطره با کمی آب ولرم غرغره شود.

گلودرد
قرص لیکوفار: هر 6 ساعت یک قرص مکیدنی به مدت 3 روز.
قرص آلتادین: هر 3 ساعت یک قرص مکیدنی.

دندان درد
قطره دنتول: مقداری پنبه را به دنتول آغشته کرده و در محل درد قرار دهید.
دهانشویه پرسیکا: هر 6 تا 12 ساعت 10 تا 30 قطره در کمی آب به مدت 20 ثانیه غرغره.

داروهای موثر بر گوش

سرگیجه
قرص جینکورا: افراد بالای 12 سال هر 8 ساعت یک عدد.
قرص جینکوگل: هر 8 ساعت یک تا 2 قرص.
کپسول زینتوما: هر 6 ساعت یک کپسول.

وزوز گوش
قرص جینکورا: افراد بالای 12 سال هر 8 ساعت یک عدد.
قرص جینکوگل: هر 8 ساعت یک تا 2 قرص.

خارج کردن ترشحات گوش
قطره ایرگل: هر 12 ساعت تا 4 روز و سپس شستشوی گوش.

برای آموزش تکنسین دارویی باید در کلاس های مربوطه آن شرکت کنید.

یکی از وظایف تکنسین دارویی چیدمان اصولی قفسه داروهاست. قفسه‌ها نبايد به گونه‌اي عميق باشند كه دسترسي آسان به دارو را مختل كند. تنظيم قفسه‌ها و نيز داروهاي موجود در قفسه به صورتي باشد كه دسترسي به دارو راحت‌تر و بهتر انجام گيرد. داروهاي پرمصرف در دسترس، يعني در محل نسخه پيچي قرار گيرند. داروهاي OTC در محدوده تحويل دارو باشند. داروها بايد ابتدا بر اساس شکل دارویی و سپس براساس دسته دارویی درقفسه چيده شوند. قرارگيري دارو در قسمت فعال داروخانه تابع سيستمFIFO می‌باشد. بدین ترتیب که دارويي كه تاريخ انقضاي نزديك‌تر دارد باید زودتر به فروش برسد.