رادیولوژی

در رادیولوژی یک سایه دو بعدی از یک جسم سه بعدی روی فیلم رادیوگرافی ایجاد می شود. استفاده از رادیولوژی در دندانپزشکی :

تشخیص پوسیدگی در مراحل اولیه

تشخیص از دست دادن استخوان در مراحل اولیه

تشخیص آنومالی ها و هر چیز غیر طبیعی داخل رادیوگرافی

ارزیابی رشد و نمو برای ارتودنسی یا درمان اطفال

مستند کردن شرایط بیمار در یک زمان مشخص

کسب اطلاعات حین درمان

نکته مهم  : تمام فواید رادیولوژی موقعی بدست می آید که ایمنی محیط تامین شود.

ویژگی های اشعه X،

نامرئی

وزن و حجم ندارد

بار الکتریکی ندارد

سرعتش سرعت نور است

در مسیر مستقیم حرکت می کند ولی می توان منعکس یا متفرق شود

قابل تمرکز یا فوکوس کردن نیست

می تواند از جامدات، مایعات و گازها بگذرد و توسط آنها جذب شود

توانایی یونیزه کردن دارد

توانایی ایجاد فلورسانس با موادی که در اثر برخورد جریان الکتریکی یا واکنش شیمیایی ایجاد نور می کنند

توانایی ایجاد تصویر روی فیلم دارد.

تغییرات بیولوژیک یا زیستی در موجودات زنده میدهد.

انواع اشعه X

اشعه اولیه یا تابش اولیه که مستقیم از دستگاه تولید اشعه X، خارج می شود و برای تشخیص یا درمان بکار می رود

اشعه ثانویه : که پس از برخورد اشعه اولیه با بافت ها ساطع می شود. این اشعه دارای

انرژی کمتری است و معمولا بصورت اشعه متفرق در جهات مختلف پخش می شود. ایمنی در مقابل این نوع اشعه حائز اهمیت است.

نشت اشعه :

Leakage، که بر اثر نقص دستگاه تولید کننده ی اشعه ایکس ایجاد می شود.

محافظت در برابر اشعه :

حداکثر دوز مجاز برای افراد عادی شاغل در محیط های تابش ۵Rem، مثل پرستاری که عکس می گیرد و برای افراد شاغل باردار ۰/۵ رم و برای  جمعیت عادی نیز ۰/۵ رم در سال است.

تشعشع باید در حداقل مقداری باشد که منطقا قابل دستیابی است.

اثرات بیولوژیک اشعه :

اشعه ایکس به واسطه ی توانایی یونیزاسیون می تواند بر سلولها و بافت ها اثرات مخرب داشته باشد. این اثرات ممکن است سال ها بعد از تابش بروز کند که به این فاصله زمانی دوره ی خاموشی یا Latent period، گفته می شود.

مفهوم دوم : اثرات تجمعی، ممکن است از تابش های مکرر ایجاد شوند. در میان بافت های بدن حساسیت این بافت ها به تابش متفاوت است و نکته ی قابل توجه اینکه بافت های سر و گردن از بافت های با حساسیت نسبتا بالا به شمار می روند.

درجه حساسیت بافتهای بدن :

حساسیت بالا : لنفوسیت ها، مغز استخوان، سلولهای تناسلی، مخاط روده

حساسیت نسبتا بالا :  پوست، عدسی چشم، مخاط دهانی

حساسیت متوسط : بافت های همبند، عروق کوچک خونی، استخوان و غضروف در حال رشد

حساسیت کم : عصب، عضله

اثرات بیولوژیک :

اشعه ایکس ممکن است اثرات جسمی یا Somatic، یا ژنتیکی در فرد بوجود آورد.

اثرات سوماتیک : تنها در نسل تابش دیده می شود و به فرزندان منتقل نمی شود، اما اثرات ژنتیک در نسل تابش دیده بروز نمی کند اما در فرزندان دیده می شود.

محافظت از بیمار:

استفاده از پیش بند سربی برای تمامی بیماران الزامی است.

حفاظت پرسنل :

اندازه گیری مقدار تابش، میزان تابش به پرسنل، سلامت دستگاه رادیوگرافی

برای سنجش این موارد، از فیلم بج های نصب شده بر دیوار برای سنجش تابش در محیط استفاده می شود.

از فیلم بج های نصب شده بر روی لباس پرسنل که نام و تاریخ برروی آن ذکر شده و تنها توسط فرد و هنگام کار استفاده می شود برای سنجش تابش به پرسنل استفاده می شود.

سنجش نشت اشعه با استفاده از دستگاهی  است که  به صورت دوره ای انجام می شود.

قوانین محافظت از  پرسنل در برابر تشعشع

هیچ وقت در مسیر اشعه یا پشت به آن قرار نگیرید.

همواره پشت پاراوان سربی یا ضخامت مناسبی از دیوار خشک قرار داشته باشد.

در صورت نبودن  پاراوان سربی یا دیوار مناسب حداقل فاصله از دستگاه ۶ فوت یا دو متر عمود بر مسیر تابش در یک محدوده ی زاویه ۱۳۵ تا ۹۰ درجه است.

ویژگی های تصویر :

اشعه از جسم رد شود : جسم رادیولوسنت است و روی فیلم تصویر جسم رادیولوسنت سیاه است.

اشعه از جسم رد نشود، جسم رادیو اپک است و روی فیلم تصویر جسم رادیواوپک سفید است.

عوامل زیر بر کیفیت تصویر رادیوگرافی موثرند :

کنتراست

دانسیته

تغییرات ابعادی

ثبت جزئیات

دانسیته : عبارتند از مقدار کلی تیرگی یک تصویر رادیوگرافی

کنتراست : وجود لایه های مختلف رنگ های خاکستری

در درمانهای روت کانال کنتراست  باید بالا باشد.

در تشخیص بیماریهای پریودنتال و تحلیل و تخریب استخوان کنتراست باید پایین باشد.

نکته : هر چه منبع اشعه از جسم و فیلم دورتر باشد، تصویر به اندازه واقعی جسم نزدیک تر است و هر چه منبع اشعه به جسم نزدیک تر شود تصویر از جسم بزرگتر است.

مستند سازی رادیوگرافی ها :

بیمار باید رضایت مندی آگاهانه داشته باشد.

نوع و تعداد رادیوگرافی در پرونده بیمار ذکر شود.

دلیل تجویز رادیوگرافی ذکر شود.

اطلاعات تشخیصی کسب شده از عکس در پرونده نوشته شود.

 انواع رادیوگرافی دهان و فک و صورت :

سه نوع رادیوگرافی داخل دهانی داریم :

پری اپیکال ، بایت وینگ ، اکلوزال

پری اپیکال : کل طول ریشه و تاج دندان و ۳تا۴ میلی متر اطراف دندان  را نشان می دهد.

برای ضایعات اطراف نوک ریشه و نیز دندانهای نهفته و نروئیده مفید است.

بایت وینگ : تاج دندانهای دو فک را همزمان نشان میدهد. می تواند بصورت دو فیلم یا چهار فیلم تهیه شود. در رادیوگرافی بایت وینگ تاج دندان های پر مولر و مولر همزمان قابل  مشاهده است. این رادیوگرافی برای تشخیص  پوسیدگی  های  بین دندانی، عود پوسیدگی ها و نیز وضعیت کرست استخوان استفاده می شود.

اکلوزال : که بصورت افقی تهیه می شود و برای تشخیص دندانهای اضافی، ضایعات پاتولوژیک یا برخی شکستگی ها بکار می رود.

فیلم رادیوگرافی :

اجزای فیلم رادیوگرافی : جلد، فویل سربی، کاغذ سیاه، یک یا دو فیلم 

دات : روی فیلم را نشان می دهد.همچنین محل گیره یا سوزن گیر و نیز چپ و راست بودن فیلم را نشان می دهد.

ورقه سربی : اشعه های اضافی را که پشت فیلم قرار دارد جذب می کند و برای جذب اشعه تابش رد شده از دندانهاست و همچنین از بیمار در برابر اشعه ثانویه محافظت می کند.

ساختار فیلم :امولسیون یا لایه ی حساس فیلم از کریستال های هالید نقره که اغلب برم و ید است تشکیل شده است.این کریستال ها در یک زمینه ژلاتینی قرار دارند.

اندازه فیلم ها :

فیلم صفر، برای اطفال

اندازه ۲، اندازه معول پری اپیکال و بایت وینگ

اندازه ۴، برای اکلوزال

کنترل عفونت در رادیولوژی :

در انتقال عفونت، جاهایی که آلوده می شوند : کنترل پنل، تیوپ دستگاه، صندلی و بازوها و آستین های دستگاه ظهور

اصلی ترین بحث آلودگی در رادیوگرافی بزاق بیمار است، فیلم بعد از اینکه از دهان خارج شد باید قبل از ظهور ضد عفونی شود.

به این منظور فیلم در روکش یک بار مصرف قرار میگیرد که بعد از خروج از دهان دور انداخته شود. جهت کنترل آلودگی همچنین لازم است عینک، ماسک، روپوش و دستکش استفاده شود. در رادیوگرافی های دیجیتالی استفاده از روکش یک بار مصرف روی سنسور آن الزامی است.

تکنیک های رادیوگرافی :

۱- موازی

۲- نیمساز

افزایش بیش از اندازه ی زاویه عمودی موجب کوتاهی تصویر یا Shortening، می شود. زاویه عمودی کمتر از انذازه مطلوب موجب افزایش طول تصویر یا Elongation، می شود.

تعداد عکس های فیلم Full Mouth، بستگی دارد به:

تعداد دندان های حاضر

اندازه حفره دهان

سن بیمار

میزان همکاری بیمار

دستور دندانپزشک

خطاهای تکنیک عکس انداختن :

فیلم سفید باشد = اشعه نخورده Clear Film

دراز شدن تصویر = زاویه عمودی کم Elongation

روی هم افتادن تصاویر = زاویه افقی نادرست Overlapping

قسمتی از فیلم هیچ تصویری نداده  Cone Cutting

نقاط زیگ زاکی = فیلم را بر عکس گذاشتیم

دوتا تصویر داریم = دوبار اشعه خورده Double Exposure

فیلم تکان خورده باشد  Blurred Image تصویر محو می شود

فیلم خم شده است

روشن بودن فیلم یا کم اشعه دیده باشد

تیره بودن

افزایش بیش از اندازه زاویه عمودی

نیفتادن اپکس = فیلم را پایین نبرده ایم

کج بودن پلن اکلوزال

ظهور و ثبوت : فیلم در صورت دیدن مقدار حداقل لازم اشعه با قرار دادن در یک زمان منطقی ۲_۳ دقیقه ای در مایع ظهور تصویری مناسب به ما خواهد داد.سیاه شدن تصویر در مایع ظهور در زمانی کمتر از ۲_۳ دقیقه به معنی زیاد بودن مقدار اکسپوژر  یا اشعه اولیه است.

ظهور : اولین قدم در این مراحل ورود فیلم به مایع ظهور است. مایع ظهور موجب می شود مولکولهای اشعه دیده به تصویر حقیقی تبدیل شوند. در این مرحله باید از نور دیدن فیلم اجتناب کرد، برای برداشته شدن بقایای ماده ظهور پس از این مرحله فیلم باید شستشو داده شود.

ثبوت : محلول ثبوت کریستال های واکنش نکرده یا اشعه ندیده را از فیلم حذف می کند. در این مرحله نیز شستشوی فیلم لازم است.

در دستگاه های ظهور و ثبوت یک محلول ذخیره یا Replenisher، داریم که برای بهبود خواص مایع ظهور و ثبوت بکار می رود.

ویژگی های اتاق تاریک :

نفوذ ناپذیری در برابر نور، فضای کاری کافی، تهویه مناسب، خشک بودن

چیزهایی که در رادیوگرافی می بینیم Landmark، عوارض طبیعی :

مینا اوپک، عاج Dentin، بین مینا و پالپ کمی رادیو لوسنت تر از مینا

پالپ Pulp،مرکز دندان رادیولوسنت

PDl، یک خط رادیولوسنت نازک در امتداد ریشه لامینا دورا،تداوم یک خط سفید دور دندان، استخوان است که دیواره داخلی ساکت را مفروش می کند و به صورت یک خط اپک نازک اطراف ریشه دندان می پوشاند.

اطرافش استخوان اسفنجی لبه هایش استخوان کورتیکال

تداوم لامینادورا برای تشخیص ارتباط ضایعات لثه با دندان بکار می رود.

سینوس ماگزیلا ، زایده زایگوما،  توبروزیته پشت دندان عقل، سوچور شکاف میانی کام، حفرات بینی، خار بینی، سوراخ اینسایسیو، فورامن منتال، کانال مندیبولر، استخوان راموس، رترومولارپد

مزایای رادیوگرافی پانورامیک

اشعه کمتر، یک فیلم پانورامیک به اندازه ۴ تا پری اپیکال است.

پذیرش آن توسط بیمار آسانتر است

استفاده ی راحت تر

ساختار بزرگتری را نشان می دهد

معایب :

دقت تصویر کمتر

تغییرات ابعادی

تفاوت پری اپیکال و پانورامیک

در رادیوگرافی پانورامیک هم فیلم و هم تیوپ می چرخد ولی در پری اپیکال همه چیز ثابت است.

موارد تجویز و عدم تجویز عکس های پانورامیک

مشخص کردن موقعیت دندانهای نهفته

مشخص کردن الگوی  رویش دندانها

تشخیص ضایعات فکی

تشخیص عوارض استخوانی

نمای کلی از دو فک

عدم تجویز : زمانی که رادیوگرافی پانورامیک جانشین پری اپیکال بشود، نیاز به علت است

به درد تشخیص پوسیدگی نمی خورد

در تشخیص بیماریهای پریودنتال هم مناسب نیست

برای تشخیص ضایعات انتهای ریشه هم مفید نیست

Bite Black، باید یکبار مصرف باشد

وقتی از بیمار رادیوگرافی می گیریم باید وسایل فلزی و اضافه مثل عینک، گوشواره و پروتزها حذف شوند.

رادیوگرافی دیجیتالی: به جای استفاده از قلم از یک صفحه حساس استفاده می کنیم . ویژگی آن این است که با استفاده از یک صفحه حساس یا سنسور حساس به اشعه که از طریق یک سیم اطلاعات رادیوگرافی را به رایانه انتقال میدهد، این روش را بدون فیلم یا بدون پروسس کردن فیلم ( بدون ظهور و ثبوت) می نامند ، از مزایای این روش آن است که ۸۰-۵۰ ٪ کمتر از رادیوگرافی معمولی نیاز به اشعه دارد.

مزایا:

۱- کنتراست پایین که این کنتراست قابل تغییر در کامپیوتر است

۲- آماده سازی سریع تصویر

۳- بدون ظهور و ثبوت

۴- در مجموع هزینه کمتر

۵- آموزش به بیمار حین درمان

معایب :

۱- هزینه اولیه

۲- اندازه سنسور

۳- سختی کنترل عفونت

۴- کیفیت تصاویر

تغییر زاویه عمودی برای شکستگی ها موثر است

با تغییر زاویه افقی در سطح لینگوالی یا باکالی ممکن است بتوانیم محل شکستگی را تشخیص دهیم.