ارتودنسی

ارتودنسی یکی از شاخه های تخصصی دندانپزشکی است که به نظارت، هدایت و تصحیح رشد و بلوغ ساختارهای دندانی - فکی می پردازد.

ارتودنتیست

رابطه کاری نزدیک با متخصص دندانپزشکی کودکان و دندانپزشک عمومی دارد.

دستیار کنار ارتودنتیست :

اگر به دنبال شاخه ای از دندانپزشکی هستید که در آن به عنوان دستیار اختیار عمل و استقلال بیشتری برخوردار باشید، ارتودنسی انتخاب اول خواهد بود. دستیار کنار ارتودنتیست باید از مهارت های اضافی فراوانی برخوردار باشد و در فرایند های تشخیصی و درمانی متعدد، بنا به صلاحدید دکتر مسئول خود همکاری نماید.

در صورتی که علاقمند هستید در این زمینه فعالیت نمایید باید در دوره های آموزشی ویژه شرکت کنید و دانش و اگاهی خود را افزایش دهید.

مطب ارتودنسی

طراحی مطب ارتودنسی به گونه ایست که بتواند به طور همزمان پذیرای تعداد زیادی از بیماران باشد. از آنجا که تجهیزات ارتودنسی از نظر تعداد محدودترند، این مطب می تواند در کنار دندانپزشکی کودکان قرار گیرد. در بخشی از مطب که درمان بیماران انجام می شود، رکوردهای تشخیصی و درمانی در محیط اختصاصی، موجود است. رادیوگرافی ها ی ارتودنسی تهیه می شود، فرایندهای تمامی مراحل درمان انجام می شود. در مطب های بزرگ ممکن است هر روز حدود ۳۰ بیمار ویزیت شوند. جلسات طولانی تر مانند جلسات قالب گیری و چسباندن براکت ها معمولا در اول وقت مطب، یا صبح ها، اختصاص می یابد. جلسات ویزیت، فعال سازی دستگاه ها و جلسات اورژانس معمولا عصرها خواهند بود.

بخش لابراتوار ارتودنسی در بسیاری از مطب های ارتودنسی وجود دارد که ریختن قالب ها و تهیه کست های تشخیصی و درمانی و ساخت دستگاه های ارتودنسی ثابت و متحرک آنجا انجام می شود

اکلوژن

برای آنکه درک صحیحی از اکلوژن بدست آوریم لازم است به یاد آوریم که اندازه و شکل فکین در افراد مختلف، متفاوت است، همچنین قرارگیری دندان ها بر روی هم و دلایل آنکه شلوغی Crowding، و یا فاصله بین دندان ها  یا دیاستم وجود دارد در همه یکسان نیست. در بسیاری از موارد، انحراف مختصری از رشد و نمو نرمال دندان ها، فک و صورت باعث ناهنجاری می شود، که دلایل آنها شامل علل رشدی تکاملی، ژنتیک، محیطی و تاثیرات فانکشنال است.

علل رشدی تکاملی

اختلالات رشد و نمو دندانی می توانند با ناهنجاریهای مادرزادی همراه باشند، ولی در اکثر موارد به صورت مجزا یافت می شوند. شایعترین این اختلالات عبارتند از :

_ فقدان مادرزادی دندان ها

_ بدشکلی دندانی

_ وجود دندان های اضافی

_ تداخل با رویش نرمال دندانی

_ رویش نابجای دندانها

علل ژنتیک

علل ژنتیک هنگامی که اختلاف قابل توجهی بین دندانها و یا فکیت وجود دارد مورد

توجه قرار می گیرند. در بسیاری از موارد، کودک فک کوچک را از یکی از والدین و دندانهای بزرگ را از دیگری به ارث می برد. همچنین فقدان مادرزادی دندان ها می تواند در یکی از والدین یا پدر یا مادربزرگ فرد مبتلا دیده شود.

علل محیطی

صدمات در هنگام تولد می توانند به دو دسته تقسیم شوند که عبارتند از:

_ شکل گیری داخل رحمی : موقعی رخ می دهد که یک دست یا پای جنین روی بخشی از بدن وی فشرده می شود. مثلا اگر دست کودک به فک پایین او فشار آورد اختلالی در رشد سریع فک بوجود می آید.

_ صدمه در هنگام زایمان : صدمه به فک بخصوص هنگام استفاده از فورسپس های وضع حمل شایع است.

صدمات پس از تولد : ضربه به دندان ها می تواند در هر سنی اتفاق بیفتد، که می تواند به سه طریق در ایجاد مال اکلوژن نقش دارد:

_ ضربه به دندان های شیری باعث صدمه به جوانه دندان های دائمی شود

_ از دست رفتن زود هنگام یک دندان شیری باعث حرکت دندان ها می گردد.

_ صدمه مستقیم به دندان دائمی رخ دهد.

عادات دهانی

برای انکه درمان ارتودنسی موفق باشد باید آن دسته عادات دهانی که از علل نامرتبی دندان ها هستند بر طرف گردند. مکیدن انگشت شست، زبان، لب یا سایر انگشت ها

در دوره دندانی شیری می توانند نرمال تلقی شوند، در دوره دندانی مختلط ممکن است آثار بلند مدتی بوجود آورند ولی اگر پس از آن ادامه یابند باید ریشه کن گردند.

اکلوژن

همانگونه که پیشتر خاطر نشان گردید، اکلوژن نرمال یا اکلوژن کلاس I، بسته شدن نرمال و هماهنگ دندان های بالا و پایین می باشد.

ارتودنتیست ها در بسیاری از موارد با دندان هایی مصادفند که به نحو مطلوبی روی هم قرار نمی گیرند، که علت آن اندازه فکین بیمار، شلوغی دندانها یا جابجایی آنهاست.

این رابطه غیر نرمال و ناهماهنگ دندان های بالا و پایین مال اکلوژن نام دارد.

از وظایف متخصص ارتودنسی می توان به تشخیص، پیشگیری، درمانهای اولیه و درمان های مال اکلوژن دندانها و ساختارهای پیرامون اشاره نمود.

ما اکلوژن : رابطه غیر صحیح دندانهای ماگزیلا نسبت به دندان های مندیبل است.

طبقه بندی های مال اکلوژن : طبقه بندی مال اکلوژن بر اساس نوع رابطه اولین دندان مولر دائمی فک بالا نسبت به اولین دندان مولر دائمی فک پایبن مشخص می شود.

کلاس یک , class I،

کاسپ مزیوباکال دندان مولر اول دائمی فک بالا، در شیار باکال دندان مولر اول دائمی فک پایین قرار می گیرد.

کلاس دو ClassII،

کاسپ مزیوباکال دندان مولر اول فک بالا، نسبت به شیار باکال دندان مولر اول دائمی فک پایین مزیالی تر قرار می گیرد، کلاس دو دارای دو تقسیم بندی می باشد:

الف ) کلاس دو دیویژن یک Class II Division I، علاوه بر شرایط کلاس دو، دندانهای قدامی فک بالا، حالت بیرون زده Protrude دارند.

ب) کلاس دو دیویژن دو ClassII Division II، علاوه بر شرایط کلاس دو، دندان های قدامی فک بالا، حالت تو رفته retrude، دارند

کلاس سه ClassIII،

کاسپ مزیوباکال دندان مولر اول دائمی فک بالا نسبت به شیار باکال دندان مولر اول دائمی فک  پایین دیستالی تر یا عقب تر قرار می گیرد.

دندان های نامرتب 

ارتودنتیست علاوه بر ارزیابی اکلوژن، نامرتبی های دندان ها و قوس های دندانی را بررسی می نماید، که شایعترین این نامرتبی ها عبارتند از:

_ کراودینگ : که شایعترین آن ها ست و در آن یک یا چند دندان به صورت نامرتب قرار گرفته اند.

_ اورجت بیش از اندازه: که در آن ثنایاهای بالا جلو زده هستندو بین سطح لیبیال ثناهای پایین و سطح لینگوال ثناهای بالا فضای زیادی وجود دارد.

_ اوربایت بیش از اندازه یا دیپ بایت : که در آن میزان همپوشانی عمودی ثنایاهای بالا بر روی ثنایاهای پایین افزایش یافته است. در موارد شدید، ممکن است ثنایاهای پایین از روبرو دیده نشوند.

_ این بایت : فقدان همپوشانی عمودی ثنایاهای بالا بر روی ثنایای پایبن است. هنگامی که دندان های خلفی بر روی هم قرار می گیرند. دندانهای قدامی به هم نمی رسند.

_ کراس بایت : هنگامی است که یک دندان در موقعیت صحیحی نسبت به  دندان مرتبط در قوس فک قرار نگرفته است. هنگامی که دندان هایمان را روی هم می گذاریم، قوس بالا اندکی عریض تر و بیرون تر از قوس پایین است. اگر دندان بالا نسبت به دندان پایین به سمت داخل قرار گرفته یا در موقعیت نوک به نوک با آن قرار داشته باشد، کراس بایت وجود دارد.

مراحل درمان ارتودنسی ثابت

_ قرار دادن Separator

_ چسباندن بند روی دندان های مولر

_ باندینگ براکت ها

_ جایگذاری آرچ وایر بستن آن با لیگاچر

_ جلسات تنظیم دستگاه ثابت

_ خارج کردن دستگاه ثابت از دهان

_ Retainer، یا فاز نگهداری دندان

موارد تجویز درمانهای ارتودنسی

_ بهبود اثرات روان شناسی بیماران از قبیل اعتماد به نفس

_بهبود عملکردهای دهانی از قبیل مشکلات جویدن، مشکلات تکلمی اصوات و مشکلات مفصل گیجگاهی

_ بهبود بیماریهای دندانی از قبیل پوسیدگی ها و بیماریهای پریودنتال

درمانهای ارتودنسی :

این درمانها شامل ۴ گروه بزرگ می باشند : درمانهای پیشگیرانه، محدود، اولیه و گسترده

درمانهای پیشگیرانه :

این درمانها که به جهت جلوگیری یا کم شدن مشکلات ارتودنسی در آینده انجام می شوند، عموما توسط متخصص اطفال یا دندانپزشکان عمومی صورت می گیرند و شامل موارد زیر می باشند:

_ جلوگیری از فقدان زود هنگام دندان های شیری

_ استفاده از فضا نگهدار، در صورت از دست رفتن دندان شیری به جهت حفظ فضا برای دندان دائمی

_ تصحیح عادات دهانی همچون مکیدن شست که می تواند به دندانهای دائمی آسیب برساند.

_ شناسایی زود هنگام عوامل تکاملی که می توانند سبب مال اکلوژن شوند.

_ نظارت بر افتادن  طبیعی دندان های شیری

درمانهای محدود : این نوع درمان، تمامی سیستم دندانی را شامل نمی شود. برای مثال تصحیح این بایت نمونه ای ازآن است. درمان های محدود ممکن است صرفا به رفع مشکل موجود و یا رفع تنها بعدی از یک مشکل بزرگتر که مقدم بر درمان وسیع انجام می شود هدایت گردد.

درمانهای اولیه : این نوع درمان که در ادامه ارتودنسی پیشگیری مطرح می شود شامل حرکات مختصر دندان در یک سیستم دندانی است که از سایر جهات طبیعی می باشد. معمولا در دوره دندانی انتقالی ( انتقال از دندان های شیری به دائمی ) کاربرد دارد و به تصحیح موقعیت نادرست دندان، کراس بایت تک دندانی و یا بازیابی فضای از دست رفته می پردازد.

یکی دیگر از ابعاد درمان های اولیه انجام Serial Extraction، یا کشیدن دورهای بعضی از دندانهای شیری یا دائمی برای اصلاح در هم ریختگی های شدید دندانی می باشد. این روش تنها زمانی که سایر اعمال محافظه کارانه، موثر نمی باشد انجام می شود. برای کشیدن دندان ها، بیمار به دندانپزشک عمومی و یا جراح فک و صورت ارجاع داده می شود.

درمانهای گسترده :

این نوع درمانها به بهبود و تصحیح عملکرد دندانی، فکی، بدشکلی های دندانی _ صورتی و همچنین مشکلات ساختاری و زیبایی می پردازد. برای انجام این امور، از وسایل ارتودنسی ثابت استفاده می شود. وسایل ثابت که معمولا بعنوان براکت شناخته می شوند به دندانها چسبانده شده و به جابجایی آنها کمک می نمایند.

وسایل متحرک که می توانند توسط بیمار گذاشته و برداشته شوند برای انجام حرکات دندانی قابل ملاحظه، مورد استفاده قرار نمی گیرند، بلکه عمدتا بعنوان Retainer، و یا به منظور Tipping، دندان ها استفاده می شوند.

وسایل ارتودنسی : در درمان ارتودنسی، وسایل خاصی کاربرد دارند که به نام و عملکرد برخی از رایجترین آنها می پردازیم

_ اسکیلر Scaler، ارتودنسی : در هدایت و جاگذاری صحیح براکت، برداشتن حلقه های الاستومری و خارج کردن سمان یا مواد باندینگ نقش دارد.

لیگاچر دایرکتور : در قرار دادن الاستیک یا سیم لیگاچر به دور براکت کاربرد دارد.

_ بند پلاگر یا بند پوش : به جا گذاری بند بر روی مولرها کمک می کند.

_ بایت استیک : به جا گذاری بند بر روی مولرها کمک می کند.

Bracket Placement Tweezer، در جا گذاری براکتها بر روی سطح فیشال دندان  استفاده می شود.

_ پلایربردبیک : برای شکل دهی سیمهای مخصوص قوس فکی یا آرچ وایر

_ کاتر دیستال اند Distal End Cutter، جهت قطع کردن امتداد آرچ وایری که در تیوب باکال قرار می گیرد، نقش دارد.

_ کاتر پین و لیگاچر : در قطع کردن سیم لیگاچر پس از قرار گرفتن در اطراف براکت و خارج کردن آرچ وایر می شود.

_ پلایر Weingart Utility، در هدایت آرچ وایر به محل مورد نظر بکار می رود.

_ Band Remover، مخصوص خارج کردن بندهای مولر میباشد.

_ ماتیو : در پیچاندن لیگاچر در اطراف براکت و همچنین قرار دادن جدا کننده بین دندانها  نقش دارد.

وسایل ارتودنسی ثابت : وسایل ثابت می توانند دندان را در ۶ جهت مزیالی، دیستالی، لینگوالی، فیشالی، اپیکالی و اکلوزالی حرکت دهند. همچنین زمانیکه می خواهیم دندانی را بچرخانیم یعنی آن را در سر جای خود به سمت راست یا چپ حرکت دهیم این وسایل کاربرد دارند. اجزای اصلی وسایل ثابت معمولا بندها و براکتها، سیم های مخصوص قوس فکی یا آرچ وایر و ابزار کمکی می باشند.

بند و براکت : بندها که به شکل یک حلقه فلزی بطور کامل اطراف دندان را احاطه می کنند بر روی مولرهای اول یا دوم سمان می شوند. براکت ها بر روی سطوح فیشال دندانهای قدامی و پر مولر ها متصل می شوند.

_ بندهای ارتودنسی :

بندها که حلقه هایی از جنس فولاد ضد زنگ هستند به دور دندان منطبق شده و سمان می شوند.از دگوه ها، تیوب ها و گیره ها نیز برای نگه داشتن آرچ وایر و وسایل الاستیکی یا ارتجایی که باعث حرکت دندان می شوند استفاده  می گردد.

استفاده از جدا کننده Separator، قبل از بند گذاری : تماس های بین دندانی محکم، مانع قرار گیری صحیح بندها بر روی مولرها می شوند زیرا می بایست دندانها قبل از تطابق و جاگذاری بندها کمی از هم فاصله بگیرند.

جداکننده این هدف را تامین می کند. سه روش اصلی جداسازی شامل استفاده از سیم برنجی، فنرهای جداکننده فولادی و رایجترین روش، جدا کننده های الاستومری است.

اصول جاگذاری هر سه وسیله یکسان است.یک هفته قبل از قرار دادن بند، جداکننده در مزیال و دیستال دندان مورد نظر قرار می گیرد تا با فشاری که وارد می کند در دو طرف آن فاصله ایجاد کند. در جلسه بعد، فضای لازم برای قرار دادن بند در اختیار می باشد.

 چسباندن بند:

سمان کردن بندهای ارتودنسی مشابه ترمیم های ریختگی است، تنها تفاوت موجود این است که بندهای ارتودنسی صرفا بر روی مینا سمان می شوند.

سمان گلاس آینومر یا پلی کربوکسیلات برای این منظور، بهترین انتخاب می باشند.

بعلاوه سمانی که برای چسباندن بند، مخلوط می شود می بایست غلیظ تر از سمانی باشد که برای اینله یا روکش درست می شود.

خارج کردن بند :

بندها با پلایرهای مخصوص خارج می شوند.بر آمدگی لاستیکی پلایر بر روی کاسپ دیستوباکال و لبه تیغه ای آن، در مقابل حاشیه باکوجینجیوالی بند قرار می گیرد.

سپس بند به آرامی به سمت بالا خارج می شود. در صورت لزوم، این کار در بعد مزیال و لینگوال هم تکرار می شود.

چسباندن براکت :

رایجترین نوع براکتها، انواع اج وایز هستند که برروی یک پایه فولاد ضد زنگ نصب شده و به مینای دندان متصل می شوند.این براکتها دارای چهار زائده می باشند که سیم اصلی مخصوص قوس فکی یا Arch Wire، داخل آن قرار گرفته و محکم می شود.

وسایل جانبی : این وسایل به بند و براکت اضافه می شوند تا اتصال آرچ وایر به دندان

را ممکن سازد. ترکیب این وسایل و آرچ وایر، نیروی لازم برای حرکت دندان را ایجاد می نماید. انواع  آن در زیر توضیح داده می شود:

_ زائده لوله ای شکل مخصوص اتصال هدگیر : لوله گردی است که معمولا بر روی بند مولر فک بالا قرار دارد. قوس داخلی دستگاه های Facebow، داخل آنها قرار می گیرد.

_ زائده لوله ای شکل اج وایز Edgewise Tube  : لوله مستطیل شکلی است که آرچ وایر داخل آن قرار می گیرد و نسبت به سطح آرچ وایر، جینجیوالی تر است و بر روی سطح فیشال مولرهای اول فک بالا و پایین تعبیه می گردد.

_ قلاب لبیالی : قلابهایی هستند که بر روی  سطح فیشال بندهای مولر اول و دوم هر دو فک قرار می گیرند و الاستیکهای بین قوسی را  نگه می دارند.

_ اتچمنت های قوس لینگوال :

پوششها و براکتهایی هستند که در قسمت لینگوالی بندها قرار دارند تا به ثبات قوس برای تقویت انکوریج وحرکت دندان کمک نمایند.

آرچ وایر :

آرچ وایر بعنوان الگویی برای تغییرات قوس دندانی، بکار می رود.

هنگامیکه آرچ وایر در جای خود قرار گرفته و محکم می شود. نیروی ناشی از آن از طریق براکت به دندان منتقل می شود.آرچ وایرها، در اندازه های مختلف بصورت دایره، مربع و بهم پیچیده در دسترس می باشند. این ارتودنتیست است که تصمیم می گیرد کدام سیم بر اساس مرحله درمان و نوع حرکت لازم، می بایست استفاده شود. خم کردن آرچ وایر نیروی لازم را به دندانها وارد می کند تا به موقعیت مطلوب حرکت کنند.

اندازه گیری آرچ وایر : آرچ وایرهای از قبل آماده شده که بصورت نعل اسب شکل داده شده اند، قبل از جاگذاری در دهان اندازه می شوند. این سیم می بایست آنقدر بلند تا کمی پیش از قسمت انتهایی لوله باکال بندهای مولر گسترش یابد اما در عین حال باعث آسیب به بافتهای دهانی بیمار نشود. لذا سیم بر روی کست تشخیصی بیمار قرار داده شده و اندازه گیری می شود.

بستن و  محکم کردن آرچ وایر :

هنگامیکه آرچ وایر را در محل قرار می دهیم باید آن را محکم کنیم تا در آن جا بماند. برای این کار از چهار نوع لیگاچر می توان استفاده کرد.

لیگاچر وایر : سیمهای نازکی هستند که به دور براکت پیچیده می شوند تا آرچ وایر را در جای خود نگه دارد.

Elastomeric Ties، از جنس پلاستیک یا الاستیک است که در رنگهای مختلفی در دسترس می باشد.

Elastic chain، حلقه های گردی هستند که بدنبال هم، زنجیره ای را تشکیل داده اند به شکل O بوده و برای بستن فضای بین دندان ها یا تصحیح موقعیت دندان های چرخیده استفاده می شوند.

Continuous Wire، عموما برای بستن فضاها استفاده می شود و یا جایی که می خواهیم دو یا تعداد بیشتر از دندانها را به همدیگر ببندیم.

الاستیکها :

از الاستیکها بعنوان بندهای لاستیکی نام برده می شود.که همزمان به قوس بالا و پایین متصل شده و حرکات دندانی را باعث می گردند.

بر اساس نوع حرکت مورد نیاز، ارتودنتیست معین می کند که الاستیکها را کجا و چه موقع قرار دهد.نحوه گذاشتن و خارج کردن آنها هم به بیمار آموزش داده می شود.

هد گیر :

یکی دیگر از وسایلی که در درمان با وسایل ثابت مطرح می باشد هد گیر است، که جهت کنترل رشد و حرکات دندانی استفاده می شود.هدگیر از دو قسمت تشکیل شده است.

فیس بو Face_Bow، این وسیله برای تثبیت یا حرکت دیستالی مولر اول و ایجاد فضای بیشتر در قوس استفاده می شود.قسمت داخلی دهانی فیس بو به داخل تیوب باکالی مولرهای اول فک بالا منطبق می شود و قسمت خارجی کمان به بخشی که ایجاد کشش می نماید متصل می گردد.

 Traction Device، این وسیله برای ایجاد نیروی خارج دهانی جهت دستیابی به نتیجه درمانی مطلوب استفاده می گردد. دارای چهار نوع  می باشد : High Pull ، سرویکال یا گردنی،Combination ، یا ترکیبی، Chin Cap

بهداشت دهانی و دستورات غذایی

بهداشت دهانی، وسایل ارتودنسی منجر به افزایش تجمع و به دام افتادن پلاک و خرده های غذایی می شوند، که مسواک زدن را مشکل تر می سازد. لذا بهداشت دهانی خوب در ضمن این درمان ضروری می باشد.

Retainer، مرحله نگهداری

ممکن است بیمار تصور کند که پس از خروج وسایل ارتودنسی ثابت از دهان او، درمانش به پایان رسیده است اما در واقع یک مرحله مهم دیگر پیش روست.

برای نتایج عالی و پایداری درمانهای ارتودنسی موقعیت دندانها و روابط اکلوزالی می  بایست بتدریج اصلاح و ایجاد شود نه ناگهانی و سریع.

فاز نگهداری به دلایل زیر ضرورت می یابد :

_ به بافتهای لثه ای و پریودنتال زمان کافی جهت بهبود تغییراتی که در طی درمان

اتفاق افتاده است را میدهد.

_ تغییراتی را که در اثر رشد ایجاد می شود را کنترل می کند.

Positioner، یک وسیله ساختگی از جنس لاستیک یا اکریل نرم است که پس از درمان ارتودنسی بر روی دندانهای بیمار منطبق می شود. این وسیله دندانها را در موقعیت مطلوب حفظ کرده و به استخوان آلوئول اجازه می دهد تا قبل از استفاده بیمار از Retainer ,، به بازسازی حکایت خود در اطراف دندانها بپردازد.

Retainer، وسیله ای است که در اکثر موارد پس از درمانهای ثابت و ارتودنسی استفاده می شود و پس از برداشت بندهای ارتودنسی، دندانها را بطور غیر فعال در موقعیت جدیدشان نگه می دارد.

همچنین این وسیله برخی حرکات دندانی را باعث می شود، مثل بسته شدن فضای حاصل از خروج بندها و کنترل نیروها.