آشنایی با اشکال دارویی

برای استفاده بهتر و موثرتر از داروها باید با اشکال گوناگون دارویی تا حدودی آشنا گردید

تا بتوانیم استفاده های نادرست از دارو را به کمترین میزان ممکن برسانیم .قطعا همه ما نام

اشکال دارویی مانند قرص،شربت ،کپسول و.......را شنیده ام اما به این مطلب که هر شکل

دارویی چه اجزایی دارد و یا چند نوع کپسول داریم آگاهی کمتری باشد.                     

پر مصرف ترین شکل دارویی قرص می باشد که آن را در اصطلاح  Tab یاTablet گوییم

به این نکته باید توجه کرد که همه قرص ها بلعیدنی نیستند.

قرص جویدنی chewable tab باید حتما جویده شود و یا قرص مکیدنی lozenge حتما

باید مکیده شود و بلعیدن آن مانند سایر قرصها کار صحیحی نمی باشد. در مورد قرص

زیرزبانی sublingual به این نکته باید توجه نمود که حتما شکل دارویی در زیر زبان

قرارگیرد تا به سهولت وارد دستگاه گردش خون مرکز می گردد و اثر سریع خود را انجام

دهد.قرص های واژینال استعمالی هستند. و توسط وسیله ای  به نام اپلیکاتور Applicator

استعمال می گردند.

اما برای حفظ ترکیب و پایداری و کاهش علائم و عوارض دارویی قرص ها را پوشش می

دهند که انواع مختلفی دارد مانند sugarcoated یا پوشش لایه قندی که آن را در اصطلاح

دراژه گویند.

ویا پوششی که مانع عوارض گوارش دارو گردد که باعث می گردد دارو در روده باز

گردد و نه در معده و یا پوشش دیگری برای اینکه شکل دارویی آرام آرام ماده موثره را

آزاد کند که آن را اصطلاحا sustained Release یا آهسته رهش یا پیوسته رهش گویند.

شکل بعدی دارویی که آن نیز پرمصرف می باشد کپسول است که در اصطلاح آن را capsule یا cap گویند.

جنس پوکه کپسول ژلاتین می باشد و بر آن مبنا کپسول ها را تقسیم بندی می کنند اگر کپسول یک تکه باشد و داخل آن مایع در اصطلاح به آن کپسول ژلاتینی نرم soft gel گویند مانند ژلوفن و اگر کپسول دو تکه باشد و داخل آن پودر باشد آن را در اصطلاح کپسول ژلاتینی سخت گوییم .اگر کپسول ژلاتینی نرم به فرم کروی باشد آن را pearl گوییم. دیگر شکل داروئی بخورها هستند که گاهی مشاهده می شود به صورت خوراکی استفاده گردیده است در صورتی که فقط به صورت استنشاقی از طریق دستگاه بخور یا کتری آب داغ قرار می گیرد.

شکل دیگر پرکاربرد اشکال دارویی شربت syrup می باشد به این نکته باید توجه نمود که شربت ساده از ترکیب (آب + ماده قندی) تشکیل شده است و شربت داروئی از شربت ساده+ ماده موثره داروئی تشکیل شده است .اگر شکل دارویی مایع به فرم دو فاز Biphasic باشد آن را سوسپانسیون گوییم .

اشکال داروئی نیمه جامد عمدتا به فرم موضعی هستند مانند پساد (oint) کرم(cream) ژل و لوسیون در مورد شکل دارویی لوسیون باید به این نکته توجه نمود که اگر سوسپانسیون به فرم موضعی باشد آن را اصطلاح Lotion گویند. مانند لوسیون کلوتریمازول Clotrimazole ، البته پماد ها نیز به دو دسته موضعی و چشمی تقسیم می شوند که به هیچ عنوان نباید پماد موضعی را در چشم یا اطراف آن به کار برد.

بررسی در اشکال دارویی به قطره ها بر می خوریم که انواع مختلفی دارند مانند قطره چشمی  cophdrop قطره گوشی otic drop قطره بینی nasaldrop قطره موضعی Top drop  که حتما قبل از استفاده از قطره ها به نوع قطره توجه می نماییم و این نکته نکته ی مهمی می باشد که قطره های چشمی پس از باز شدن معمولا بیش از یکماه قابل نگهداری نیستند البته بعضی قطره های چشمی 14 روز یا 21 روز قابل نگهداری هستند.

اما شکل دارویی دیگری که اثری نسبتا سریع دارد شیاف می باشد  suppository که خود به دو نوع رکتال (مقعدی) و واژینال  (vaginal) تقسیم می شوند بعضی از انواع شیاف مانند شیاف پروژسترون هم به فرم مقعدی و هم به فرم واژینال قابل استعمال هستند.

به اشکال دارویی تزریقی  باید بسیار توجه نمود چون این ترکیبات روش های متفاوت تزریق دارند و روی فرآورده ی تزریقی ، نوع روش تزریق قید گردیده است . روش های رایج تزریق عبارتند از عضلانی (im)  وریدی (iv) داخل سرمی ivinfusion

شکل دارویی دیگر که هم فرم تزریقی و هم فرم شستشو دارد. سرم ها می باشد که خود به انواع مختلفی تقسیم می گردند مانند سرم نمکی – سرم قندی - ........ باید به این موضوع دقت کرد.

مولف : استاد سامی