در مصرف صحیح داروهای خوراکی چند موضوع حائز اهمیت است: مصرف آب همراه دارو، رعایت فاصله بین دارو و غذا و رعایت حجم مصرف داروهای مایع.
مصرف آب همراه غذا: موجب جلوگیری از بروز ازوفاژیت و تسریع انحلال دارو و درنتیجه تسریع جذب آن می‌شود.
فاصله بین غذا و دارو: ناشتا: از شش ساعت قبل معده خالی باشد و تا یک ساعت پس از مصرف دارو هم خالی بماند. قبل غذا (معده خالی): از دو ساعت قبل معده خالی باشد و تا یک ساعت بعد هم خالی بماند. بعد غذا، همراه غذا (معده پر): حداکثر تا نیم ساعت پس از صرف غذا، دارو مصرف شود.
حجم مصرف داروهای مایع: قاشق چایخوری: تقریباً 5/2 میلی‌لیتر؛ قاشق مرباخوری: تقریباً 5 میلی‌لیتر؛ قاشق غذا خوری: تقریباً 10 میلی‌لیتر؛ لیوان: 250 میلی‌لیتر؛ پارچ: 4 لیوان = 1 لیتر

روش صحیح آماده‌سازی سوسپانسیون

ابتدا باید شیشه حاوی پودر را به خوبی تکان داد تا اگر ذرات پودر به هم چسبپیدهاند از هم جدا شوند. آماده‌سازی سوسپانسیون باید در دو مرحله انجام شود، ابتدا باید کمی‌آب جوشیده سرد شده را تا نصف خط نشانه اضافه کرد و به خوبی تکان داد. پس از دقایقی چون انحلال و جذب سطحی در حال انجام است سطح سوسپانسیون مقداری پایین می‌آید. دوباره باید آب جوشیده سرد شده را این بار تا خط نشانه اضافه نمود. قبل از هر بار مصرف هم باید شیشه را به خوبی تکان داد.

روش صحیح مصرف پن (قلم دارویی)

قبل از مصرف درصورتیکه پن در یخچال نگهداری شده است باید با محیط هم دما شود (غلطاندن بین دستان). هنگام مصرف اولین کار متصل کردن نیدل (سرسوزن) است. برای این کار باید ابتدا درپوش کاغذی سرسوزن را جدا نمود. سپس سرسوزن به طور مستقیم و محکم به سر پن متصل شده و درپوش سوزن جدا می‌شود. در ادامه می‌بایست پیچ تنظیم کننده مقدار دارو را که در انتهای قلم قرار دارد 1 یا 2 واحد چرخانده و برای اطمینان از عملکرد صحیح مقداری دارو را بیرون ریخت. حال نوبت انتخاب دوز مناسب برابر با تجویز پزشک است. پس از تنظیم مجدد دوز با چرخاندن پیچ تنظیم کننده، باید محل تزریق را با الکل ضدعفونی نمود. پس از ورود سوزن به بدن با فشردن دکمه بالای پن دارو تخلیه می‌شود. پس از اتمام تزریق ضمن تمیز کردن محل، سرسوزن را باید ضمن بستن دوباره درپوش، در سطل زباله انداخت.

روش صحیح مصرف اسپری ریوی

بسیاری از بیماران اسپری‌ها را اشتباه مصرف کرده و نتیجه‌ی درمانی مطلوب را نمی‌بینند، از این رو آموزش بیمار در مورد نحوه‌ی مصرف اسپری بسیار حائز اهمیت است. طرز صحیح مصرف اسپری دهانی به این صورت است که ابتدا باید تا جای ممکن خلط را از گلو خارج نمود. نوشیدن آب و مرطوب شدن گلو باعث افزایش نفوذ دارو به سیستم تنفسی می‌شود. هنگام مصرف اسپری دهانی بهتر است شخص در حالت ایستاده و سر رو بالا باشد (یا نشسته و سر کمی‌متمایل به بالا و عقب). سپس باید دهانه اسپری را رو به قسمت انتهای گلو، داخل دهان قرار داده و با لبها دور آن را گرفت. سپس می‌بایست به آرامی‌نفس را بیرون داده و تا جای ممکن هوای ریه‌ها را تخلیه کرد. در ادامه در حالیکه دم عمیقی انجام می‌گیرد باید به طور همزمان قسمت بالای اسپری را فشار داده و نفس عمیق کشید و چند ثانیه آن را نگاه داشت و سپس به آرامی‌تخلیه نمود. بین دو پاف اسپری باید چند دقیقه فاصله گذاشت. بهتر است پس از اتمام مصرف، دهان را با آب شستشو داد تا اگر دارویی در داخل دهان باقی مانده، خارج شود. Spacer (دم یار، آسم یار، آسان نفس) نام وسیله‌ایست که برای مصرف راحت‌تر اسپری مخصوصاً در اطفال و سالمندان استفاده می‌شود. روش استفاده کاملاً شبیه فوق است با این تفاوت که اسپری درون دم یار زده می‌شود و چون فاصله اسپری از حلق بیشتر می‌شود سرعت حرکات ذرات دارو کاهش یافته و برخورد با حلق و رسوب آن در دهان کاهش‌می‌یابد.

اگر شما علاقه دارید تکنسین داروخانه شوید باید در دوره های آموزش تکنسین داروخانه  شرکت کنید.

مصرف صحیح دارو، حلقه فراموش شده زنجیره درمانی

روش صحیح مصرف دارو یکی از ارکان اصلی درمان بیماری و پیشگیری از بروز عوارض جانبی و حلقه سوم زنجیره داردرمانی است. متاسفانه معمولاً پیگیری دقیق وضعیت بیمار توسط پزشک و داروساز صورت نمی‌گیرد، لذا اطلاع دقیق بیمار در خصوص نحوه و میزان مصرف دارو بسیار حائز اهمیت است. دقت به توصیههای پزشک و داروساز از ابتدا تا انتهای دوره درمان حائز اهمیت است. مقدار دارویی که بیمار باید مصرف کند، توسط پزشک محاسبه و در نسخه قید می‌گردد. تنها کاری که بیمار باید انجام دهد این است که دقیقا مطابق توصیه پزشک و داروساز، دارو را مصرف کند. افراد بدون مشورت با پزشک نباید با با مشاهده ابتدایی‌ترین علایم بهبودی یا مشاهده اولین عوارض جانبی، دارو را خودسرانه قطع کنند. حتی با وجود مشاهده علایم بهبودی، باید دوره درمان را کامل کرد و با بروز عوارض جانبی غیر قابل تحمل، حتما با پزشک مشورت شود تا در صورت نیاز داروی جایگزین تجویز گردد. بیمار باید مطابق دستور پزشک داروی خود را به مقدار تجویز شده مصرف نماید، زیرا مصرف کم یا زیاد داروها به نفع بیمار نیست. در صورتی که دارو کمتر از مقدار تجویز شده مصرف شود، ممکن است نتواند بیماری را درمان کند  (مصرف کمتر از حداقل دوز موثر)؛ و اگر بیش از اندازه مصرف شود موجب تشدید عوارض جانبی ناخواسته و مسمومیت می‌شود (مصرف بیشتر از حداکثر دوز ایمن). مخصوصاً در هنگام مصرف مایعات دارویی، بیمار باید دقت داشته باشد که به اندازه تجویز شده مصرف کند. برای این کار باید توجه داشته باشد پیمانه را کاملاً پر از دارو بکند. در مواردی که از قاشق به عنوان پیمانه استفاده شود، باید نوع قاشق را در نظر داشته باشد، چون قاشق‌های مختلف از نظر حجم با هم متفاوت هستند. جهت نسخه خوانی باید کلاس های مربوطه را بگذرانید.

شیاف، انما و پماد مقعدی مهمترین اشکالی هستند که از مسیر رکتال استفاده می‌شوند.

شیاف
شیاف‌ها اثربخشی سریعتری نسبت به اشکال دارویی خوراکی دارند و در موارد زیر تجویز می‌شوند: مسدود بودن راه دهانی یا بیهوش بودن بیمار و عدم امکان تجویز خوراکی داروها، كاهش عوارض گوارشی داروهای خوراکی، درمان بيماريهاي موضعي در ناحیه‌ی مقعد مثل هموروئيد، تجویز دارو به بیمارانی که پذیرش برای مصرف سایر اشکال دارویی ندارند همچون اطفال و سالخوردگان. مهمترین محدودیت شیاف‌ها این است که همه‌ی بیماران رضایت به مصرف این شکل دارویی نمی‌دهند.

انما (تنقیه، اماله)
انما محلول یا سوسپانسیون برای مصرف از طریق مقعد است. با توجه به محلول بودن انما، سرعت جذب آن از شیاف بیشتر خواهد بود.

اشکال دارویی واژینال (زنانه) (Vaginal)

دوش، شیاف واژینال، پماد واژینال، کرم واژینال و قرص واژینال مهمترین اشکالی هستند که از این مسیر استفاده می‌شوند.

دوش واژینال
محلول‌های شستشوی واژینال اعم از دارویی و بهداشتی دوش واژینال نامیده می‌شوند.

اگر می خواهید تکنسین داروخانه شوید باید دوره های آموزش تکنسین داروخانه  را بگذرانید.

داروهای تزریقی معمولاً به سه شیوه وریدی، عضلانی و زیرپوستی تزریق میشوند. البته شیوههای دیگری مانند تزریق داخل جلدی، داخل نخاعی و داخل مفصلی نیز وجود دارد. آمپول، ویال، محلول انفوزیون وریدی (سرم)، سرنگ آماده تزریق و پن معروف‌ترین اشکال دارویی تزریقی هستند.
از جمله مهمترین مزایای این اشکال دارویی می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود: ورود سریع دارو به بدن و در نتیجه اثر بخشی فوری، ورود تمام دارو به بدن و فراهمی‌زیستی بسیار بالا، امکان طراحی داروهایی با اثربخشی طولانی مدت (Depo)، امکان تجویز داروهایی که از راه گوارشی امکان جذب ندارند. (مثل آمینوگلیکوزیدها).
از جمله محدودیت‌های اشکال دارویی تزریقی می‌توان به این موارد اشاره نمود: الزام استريل بودن وسایل تزریق، نياز به وجود فرد ماهر براي تزريق، ايجاد درد در محل تزريق، امکان آسيب به بافت‌ محل تزريق، امكان آسیب جبران ناپذیر در صورت تزریق اشتباه و ناایمن و انتقال بيماريهاي خطرناك مانند ايدز و هپاتیت، قيمت بالاتر نسبت به سایر اشکال دارویی.
داروهای تزریقی آهسته رهش
اشکال دارویی تزریقی عضلانی که بصورت Depo ساخته شده‌اند قرار است در فاصله‌ی زمانی طولانی‌تری جذب خون شوند پس استفاده از حوله‌ی آب گرم و ماساژ پس از تزریق که باعث جمع شدن خون در آن ناحیه و جذب سریع دارو می‌شوند عملاً هدف آهسته رهش بودن داروهای تزریقی دپو را مختل می‌کنند.

آمپول
داروهای تزریقی در حجم کم معمولاً بصورت آمپول ساخته می‌شوند. آمپول‌ها یک بار مصرف بوده و باقیمانده آنها قابل نگهداری نیست.

سرنگ آماده تزریق
سرنگ از قبل پر شده‌یا آماده تزریق برای داروهای تزریقی در حجم کم با قابلیت تزریق آسان، فوری و اورژانسی طراحی شده است. این شکل یک بار مصرف بوده و باقیمانده آنها قابل نگهداری نیست.

ویال
داروهای تزریقی در حجم کم (ولی بیشتر از آمپول) بصورت ویال ساخته می‌شوند. ویال‌ها چند بار مصرف بوده و باقیمانده قابل نگهداری است و مدت نگهداری به نوع دارو و شرایط نگهداری بستگی دارد. ویال‌ها محتوی محلول یا پودر برای تهیه محلول یا سوسپانسیون هستند.

پن
پن یا قلم دارویی برای داروهای تزریقی در حجم کم با قابلیت تزریق آسان، قابل تنظیم دوز و فوری طراحی شده است. پن‌ها چند بار مصرف بوده و باقیمانده قابل نگهداری است و مدت نگهداری به نوع دارو و شرایط نگهداری بستگی دارد. به محفظه داروی درون پن کارتریج می‌گویند.

محلول انفوزیون وریدی (سرم)
داروهای تزریقی در حجم زیاد را بصورت محلول انفوزیون وریدی (سرم) می‌سازند.

اگر شما دارای مدرک معتبر نسخه خوانی باشید به راحتی می توانید کار نسخه خوانی را انجام دهید.

قطره چیست؟
شاید منطقی آن باشد که قطره‌یا Drop را بیش از آنکه‌یک شکل دارویی بدانیم، به عنوان یک بسته بندی درنظر بگیریم. در واقع همه‌ی اشکال دارویی محلول را می‌توان به صورت قطره ساخت. ویژگی قطره در کم حجم بودن آن است. لذا وقتی مقادیر کمی‌از دارو مورد نیاز باشد (مثلاً برای اطفال یا برای چشم) یا تنظیم دوز خیلی دقیق مد نظر باشد، دارو را بصورت قطره می‌سازند. قطره‌ها ماهیتاً ممکن است محلول، شربت، الگزیر، سوسپانسیون، دهانشویه‌یا لوسیون باشند.

اشکال دارویی زیر‎‌زبانی (Sublingual)
قرص زیرزبانی، پرل زیر زبانی و اسپری زیرزبانی معروف‌ترین اشکال دارویی از این مسیر هستند. داروهایی که در اثر اسید معده‌یا توسط آنزیمهای دستگاه گوارش و کبد از بین می‌روند، یا جذب کمی‌از روده دارند به صورت زیر زبانی ساخته می‌شوند. در مسیر زیرزبانی عبور اول کبدی وجود ندارد. بزاق دهان را پس از مصرف داروهای زیر زبانی تا چند دقیقه نباید بلعید. اسپری زیرزبانی پون محلول است در این مسیر سریعترین جذب را دارد.

اگر علاقه دارید تکنسین داروخانه شوید باید دوره های آموزش تکنسین داروخانه را طی کنید.

روکش میکرو‌کوت
ایجاد انواع روکش‌های روده‌ای و پیوسته‌رهش روی گرانول‌ها (روکش روی گرانول‌ها قبل از پرس قرص) را میکروکوت گویند. بدین ترتیب امکان ایجاد ویژگی روکش روده‌ای و پیوسته‌رهش در کپسول‌ها هم ممکن خواهد شد (پر کردن کپسول‌های سخت از گرانول‌های میکروکوت شده).
قابلیت نصف کردن قرص‌ها
پاسخ به این سوال بسیار پرکاربرد که آیا قرصی را می‌توان نصف کرد یا نه با دو نکته صورت می‌گیرد. اولاً شکستن قرص‌های دارای روکش قندی و فیلم (لایه نازک) منجر به احساس طعم تلخ یا تحریک موضعی مخاط می‌شود. ثانیاً شکستن قرص‌های دارای روکش روده ای و پیوسته رهش، باعث از دست رفتن قابلیت روکش آنها می‌شود (مگر اینکه میکروکوت باشند). با دانستن این نکات می‌توان در هر مورد بهترین پاسخ را داد. به قرص‌هایی که بتوان آنها را نصف کرد قرص خط‌دار گویند.

محلول خوراکی
محلول‌های خوراکی از ترکیب دارو و حلال (معمولاً آب) بدست می‌آیند. در این شکل دارویی اگر دارو ذاتاً تلخ باشد طعم بد دارو کاملاً حس میشود. محلول‌ها معمولاً شفاف و رقیق هستند.

شربت
شربت‌ها فرآوردههایی مایع شامل آب، شیرین کننده و دارو هستند. مزه نامطبوع دارو به علت وجود شیرین کننده تاحدی پوشیده می‌شود. محلول‌ها معمولاً شفاف و غلیظ هستند.

الگزیر
در الگزیرها علاوه بر آب، شیرین کننده و دارو، الکل هم وجود دارد. وجود الکل سبب حل شدن داروهایی میشود که در آب نامحلول یا کم محلول هستند. به علت وجود الکل، الگزیرها باید در ظروف کاملاً بسته و دور از حرارت نگهداری شوند. الگزیرها معمولاً شفاف و غلیظ هستند.

سوسپانسیون خوراکی
سوسپانسیون شامل پراکنده شدن پودر یا گرانول دارو در آب است که گاهی به صورت آماده بسته بندی می‌شود و گاهی در هنگام مصرف توسط بیمار تهیه می‌گردد. داروهایی که در آب ناپایدار هستند را میتوان به این شکل تهیه کرد و سپس در هنگام مصرف به صورت محلول درآورد. معمولاً قسمت بالای ظروف حاوی سوسپانسیون‌ها دارای فضای خالی زیادیست تا تکان دادن و هم زدن آن‌ها راحت صورت گیرد. سوسپانسیون‌ها با هم زدن پراکنده و در حالت سکون، ته نشین می‌شوند.

جهت نسخه خوانی باید دارای مدرک معتبر نسخه خوانی باشید.

در این پدیده بیمار به مصرف برخی داروها عادت کرده و بدون آنها دچار مشکل می‌شود، بنابراین مجبور است حتماً آن‌ها را مصرف کند. مثلاً کسی که مدتی از داروهای خواب آور استفاده کرده باشد، بدون آن داروها خوابش نمی‌برد. لذا وابستگی عادت به مصرف برخی داروها که حتی ممکن است مخدر یا محرک هم نباشند، جهت زندگی با کیفیت عادی است.

اعتیاد به داروهای مخدر یا محرک
حالتی، که در آن شخص به علت مصرف برخی داروها (مخدر یا محرک) دچار ضعف اراده و تکرار مصرف خود شده و به علت عوارضی که بر سیستم عصب مرکزی شخص ایجاد می‌کند به عنوان بیماری در نظر گرفته می‌شود. بیماری اعتیاد مدارهای عصبی مربوط به نظام پاداش، انگیزش، و حافظه را در مغز دچار اختلال کرده، و اختلال در این سیستم‌ها در مغز باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روحی می‌گردد. تفاوت اعتیاد با وابستگی در سه عامل است: 1. در اعتیاد، دارو از دسته مخدرها یا محرک‌هاست. 2. در اعتیاد، هدف از مصرف نه انجام امور معمولی زندگی، بلکه برای لذت کاذب است. 3. عوارض روحی روانی اعتیاد بسیار بیشتر از وابستگی دارویی است.

تحمل یا تولرانس
مدتی پس از مصرف مداوم داروهایی که وابستگی یا اعتیاد دارند (و همچنین برخی داروهایی که این دو عارضه را ندارند مثل نیتروگلیسرین)، اثربخشی آنها به تدریج کاهش می‌یابد، به طوریکه برای ابقاء اثر درمانی باید دوز مصرفی مرتبا ًافزایش پیدا کند یا دوره‌های عدم مصرف در نظر گرفته شود، به این پدیده تحمل یا تولرانس گفته می‌شود.

سندرم محرومیت (سندرم قطع مصرف)
علائمی‌که در اثر قطع ناگهانی داروی مورد وابستگی یا اعتیاد بروز پیدا می‌کند. لذا همیشه باید از قطع ناگهانی این داروها اجتناب کرد. همچنین برخی داروها که وابستگی یا اعتیاد ندارند هم نباید ناگهانی قطع شوند مثل پروپرانولول. فهرستی از برخی داروهایی که سندرم قطع مصرف دارند را در ادامه مشاهده می‌فرمایید.

Alprazolam (Xanax), Diazepam (Valium), Lorazepam, Clonazepam, Clobazam, Nitrazepam, Midazolam, Chlordiazepoxide (Librium), Oxazepam, Flurazepam, Zolpidem (Zoldem/ Zolpirest/ Sthilnox), Methylphenidate (Ritalin/ Rubifen/ Stimdete/ Matoride), Atomoxetine (Strattera), Dextroamphetamine (Dexedrine), Modafinil (Provigil/ Modiodal), Clonidine (Catapres), Propranolol (Indera/ Pranol), Metoprolol (Metoral), Sotalol (Betapace), Codeine, Tramadol, Morphine, Oxycodone, Methadone, Diphenoxylate.

جهت نسخه پیچی باید مدرک معتبر نسخه پیچی داشته باشید.

دفع فرایند پاکسازی و حذف باقی‌مانده مواد دارویی از بدن و خارج نمودن آنهاست. اصلی‌ترین مسیر دفع دارو از بدن از طریق کلیه است. خون وارد گلومرول‌های کلیه می‌شود، مواد زائد از آن عبور کرده و به طرف دیگر می‌روند و ادرار را می‌سازند و مواد غیر زائد به خون برمی‌گردند. دفع مواد دفعی از بدن گاهی هم از طریق صفرا، اشک، عرق و سایر ترشحات بدن صورت می‌گیرد.
نیمه عمر: به زمانی که طول می‌کشد تا مقدار داروی موجود در خون نصف شود یک نیمه عمر گویند. مثلاً وقتی بیان می‌شود نیمه عمر دارویی 3 ساعت است یعنی آن مقداری از دارو که توانست به خون برسد 3 ساعت دیگر نصف آن دفع شده است.

چه عواملی تعیین می‌کنند چه مقدار از یک دارو برای بیمار نیاز است؟

1) حداقل دوز موثر دارو

2) فراهمی‌زیستی

3) وزن بیمار

4) نوع و شدت بیماری

چه عواملی تعیین می‌کنند هر چند ساعت یکبار از یک دارو استفاده شود؟

1) حداکثر دوز ایمن دارو

2) فراهمی‌زیستی

3) نیمه عمر دارو

4) نوع و شدت بیماری

اگر علاقه به یادگیری نسخه خوانی دارید باید دارای مدرک معتبر نسخه خوانی باشید.

جذب دارو یعنی رسیدن دارو به خون. مرحله جذب شامل 3 زیرمرحله به شرح ذیل است: 1) انحلال 2) عبور از غشا 3) ورود به مویرگ‌ها. همه این سه زیرمرحله برای همه مسیرهای ورود زیر اتفاق می‌افتد. مسیرهای ورود دارو به بدن بسیار متنوع هستند. از مهمترین آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود: گوارش (بلع)، زیرزبان، تزریق، پوست، رکتوم (مقعد)، واژینال (زنانه)، ریه، بینی، چشم، گوش، داخل دهان و....

1- گوارش (بلع): در این مسیر دارو پس از عبور از مری وارد معده می‌شود. معده عضوی است عضلانی و چند لایه. به خاطر تولید اسید هیدروکلریک در معده محدوده PH آن بین ۱ تا ۴ است که بستگی به نوع جاندار، غذای درون معده، زمان آن در طول روز و مصرف دارو دارد. اسید معده توسط سلولهای جداری ترشح می‌شود. برخی از سلولهای معده همچنین برای حفاظت از مخاط آن اسید را معکوس ترشح می‌کنند. فاکتور داخلی نیز در معده ترشح می‌شود و با اتصال به ویتامین ب۱۲ نقش مهمی‌در جذب این ویتامین دارد. دارو در معده به ذرات کوچکی خرد می‌شود تا بتواند در روده باریک جذب شود. در طول روز حدود ۲ تا ۳ لیتر اسید در معده ترشح می‌شود که بیشترین مقدار ترشح در غروب است. در معده مرحله‌ی اول جذب یعنی انحلال اتفاق می‌افتد. انحلال تبدیل شدن یک ماده به مولکولهای سازنده‌اش و قرار گرفتن مولکول‌های آن لا‌به‌لای مولکول‌های حلال. مانند حل شدن شکر در آب که مولکول‌های شکر لا‌به‌لای مولکول‌های آب قرار می‌گیرد و پس از انحلال اثری از مولکول‌های شکر وجود ندارد. با این تعریف خاک رس در آب حل نمی‌شود و فرآیند انحلال اتفاق نمی‌افتد چون خاک رس به مولکول‌هایش تبدیل نمی‌شود.

در معده 2 عامل موثر بر دارو وجود دارد: اسید و غذا. اسید تا جایی که بتواند دارو را تخریب می‌کند لذا بخشی از دارو توسط اسید معده از بین می‌رود. از طرفی دارو تا بتواند به غذا وصل می‌شود و از طریق مدفوع دفع می‌شود و مقدار جذب را کاهش می‌یابد. از طرفی دیگر غذا اثر محافظتی برای معده دارد و عوارض گوارشی ناشی از خوردن دارو را کاهش می‌دهد. در واقع غذا هم اثر خوب دارد هم بد. الف) اثر مثبت: غذا باعث حفاظت معده در مقابل عوارض گوارشی دارو می‌شود لذا داروهایی که عارضه‌ی گوارشی زیادی دارند باید با معده‌ی پر خورده شوند تا غذا از معده محافظت کند. ب) اثر منفی: مقداری از دارو که به مولکول‌های غذا چسبیده است دفع می‌شود لذا بعضی از داروها باید با معده خالی خورده شوند تا به مولکول‌های غذا نچسبند و از بدن دفع نشوند. پس فرمول ثابتی برای مصرف دارو بعد یا قبل غذا نداریم. مثلاً درصد بالایی از داروی ضد باکتری سیپروفلوکساسین به غذا وصل شده و دفع می‌شود، لذا توصیه می‌شود با معده‌ی خالی خورده شود. از سوی دیگر مفنامیک اسید حتماً باید با معده‌ی پر خورده شود تا غذا از معده در مقابل عوارض گوارشی مفنامیک اسید جلوگیری کند، در غیر اینصورت بروز زخم معده پس از مدتی حتمی‌است.

فهرست برخی داروهایی که بهتر است با معده پر (بعد غذا) مصرف شوند:
Fluoxetine, Sertraline, Fluraxamine, Citalopram, Escitalopram, Paroxetine, Levodopa, Levodopa B, Levodopa C, Levodopa-C-Entacapone, Pancratin, Digestive, Dexamethasone, Betamethasone, Precnisolone, Deflazacort, Fludrocortisone, Aspirin, Ibuprofen, Diclofenac, Mefnamic acid, Piroxicam, Indomethacin, Naproxen, Meloxicam, Ketorolac, Tolmetin, Varnicline

فهرست برخی داروهایی که بهتر است با معده خالی (قبل غذا) مصرف شوند:
Azithromycin, Ciprofloxacin, Erythromycin, Clarithromycin, Omeprazole, Pantoprazol, Esomepeazole, Lansoprazole, Rabeprazole, Sucralfate, Bismuth, Hyoscine, Dicyclomine, Clidinume C, Mebeverine, Propantheline, Levothyrovine, Liothyronine.

نوعی از پوشش قرص‌ها به نام انتریک کوت وجود دارد که موجب حفاظت از قرص در مقابل اسید معده می‌شود. در فصل بعدی این موضوع بیشتر بررسی خواهد شد. محتویات معده بصورت منظم به سمت روده باریک حرکت می‌کند، لذا دارو پس از انحلال وارد روده باریک (کوچک) می‌شود. روده باریک طولانی‌ترین قسمت دستگاه گوارش است که حدود ۵ تا ۶ متر طول دارد. اولین قسمت از روده باریک که بلافاصله پس از معده قرار دارد، اصطلاحاً دوازدهه‌یا دئودنوم نامیده شده‌است. وقتی محتویات معده وارد دوازدهه می‌شود، به علت مخلوط بودن با اسید معده، هنوز اسیدی هستند. در محل دوازدهه، یک شیره گوارشی قلیایی به نام سدیم بیکربنات به این مخلوط اضافه می‌گردد تا حالت اسیدی آن را خنثی نماید. بر اثر انقباضات موجی شکل و منظم عضلات دیواره روده‌ها، غذا در طول روده حرکت کرده و به جلو می‌رود. دیواره روده‌ها صاف نیست بلکه دارای میلیون‌ها چین خوردگی است. پرزهای روده بر روی این چین‌ها وجود دارند. سطح غشای پوششی روده باریک در سمت فضای داخلی روده چین می‌خورد و ریزپرزها را به وجود می‌آورد. پرزها باعث می‌شوند که سطح وسیعی در روده‌ها ایجاد شود تا جذب غذاها بهتر صورت گیرد. پس روده دارای ویژگی بسیار خاصی است که همانا داشتن سطح زیاد می‌باشد. اگر روده کوچک فقط یک لوله ساده بود، سطح آن تنها حدود نیم متر مربع بود. اما وجود ریزپرزها مساحت روده کوچک را به حدود 200 متر مربع یا حدود یک زمین تنیس افزایش می‌دهد! چون جذب قرار است در روده اتفاق بیفتد یعنی مولکول‌ها باید از طریق سلولهای سطح روده جذب شوند. این مولکول‌ها باید به اندازه‌ای کوچک باشند تا بتوانند از لا‌به‌لای غشای سلول روده وارد سلول شوند. در این طرف روده مویرگ‌ها در انتظار مولکول‌های دارو هستند.

مویرگ‌ها رگ‌های خونی بسیار ظریفی هستند که شریانچه‌ها به آن‌ها می‌رسند. مویرگ‌ها در حدود ۱۰ میکرومتر قطر دارند و فضای درونی آن‌ها فقط برای جاگیری چند گلبول قرمز کفایت می‌کند. دیواره مویرگ متشکل از یک ردیف سلول پهن و نازک به نام آندوتلیوم پوششی می‌باشد. این بافت پوششی دارای منافذی است که از طریق آن‌ها مواد شامل داروها، گازهای تنفسی، آب، مواد غذایی ساده و سایر مولکول‌ها می‌توانند بین خون و سلول‌ها مبادله شوند. به‌طوری‌که در هر سانتی‌متر مربع از سطح مویرگ، چندین میلیون درز یا سوراخ ریز وجود دارد. به همان نسبت قسمتهایی از بدن که خون بیشتری وجود دارد قرمزتر است. اگر پوست را گرم کنیم قرمز می‌شود؛ چرا؟ چون پر خون می‌شود. اطراف روده پر از مویرگ‌های خونی است و مولکول‌های دارو نیز با عبور از جدار غشاء وارد خون می‌شوند. دارو وقتی وارد مویرگ شد مویرگ‌ها به هم متصل شده و یک رگ بزرگتر را تشکیل می‌دهند و تا جایی که در نهایت رگ‌های اصلی به قلب می‌رسند و خون درون آنها با پمپاژ قلب در تمام بدن پخش می‌شوند. اما رگ‌هایی که از روده کوچک می‌آیند به جریان خون اصلی وارد نمی‌شوند و اول به کبد می‌روند. چرا؟ بدن انسان طوری طراحی شده که هر چیزی که بلعیده می‌شود فوراً در تمام بدن پخش نشود. کبد مثل یک فیلتر عمل می‌کند. تمام خون دستگاه گوارش توسط سیاهرگی به نام ورید باب جمع‌آوری شده و وارد کبد می‌شود و تمام مواد جذب شده از لوله گوارشی از کبد عبور می‌کند. پس اصلی ترین کار کبد به دام انداختن سموم و تصفیه آن‌ها با تبدیل کردنشان به مواد بی‌ضرر است، لذا کبد است که متابولیسم داروها را در بدن بر عهده دارد. وظیفه‌ی آنزیم‌های کبدی این است که به هر ماده‌ی غریبه‌ای اجازه‌ی ورود به خون ندهند. لذا تنظیم دوز دارو در کسانی که دچار نارسایی کبدی یا افزایش آنزیم‌های کبدی هستند با افراد عادی متفاوت و البته حساستر است. بعد از گذشتن از کبد مولکولهای باقیمانده دارو، وارد جریان اصلی خون می‌شوند. در نهایت رگ‌های خروجی از کبد با طی مسیری به قلب رسیده و خون درون آنها با پمپاژ قلب در تمام بدن پخش می‌شوند. این فرآیندها را عبور یا گذر اول کبدی می‌نامند. مقداری از دارو توسط اسید در معده از بین می‌رود، مقداری از دارو به غذا وصل می‌شود و دفع می‌شود و مقدار خیلی زیادی از دارو نیز توسط کبد از بین می‌رود. فراهمی‌زیستی به درصدی از داروی مصرف شده که از مراحل مختلف جذب، اعم از دستگاه گوارش، کبد، و غیره عبور کرده و به گردش خون عمومی‌بدن می‌رسد، فراهمی‌زیستی یا زیست دستیابی می‌گویند. برای مثال فرض می‌کنیم 100 میلی‌گرم از یک دارو که بلعیده شده و 10 میلی‌گرم آن توسط اسید، 10 میلی‌گرم آن توسط غذا و20 میلی‌گرم هم در کبد از بین رفته است، لذا فقط 60 میلی‌گرم باقی می‌ماند که وارد جریان اصلی خون می‌شود. پس فراهمی‌زیستی این دارو 60 درصد است. فراهمی‌زیستی داروها با هم برابر نیست. دارویی وجود دارد که فراهمی‌زیستی آن 99 درصد است یعنی 1 درصد آن از بین می‌رود. همچنین دارویی وجود دارد که فراهمی‌زیستی آن 1درصد است و 99 درصد آن در مسیر رسیدن به گردش اصلی خون بدن از بین می‌رود. فراهمی‌زیستی یک دارو در افراد مختلف، متفاوت است. چون غذای موجود در معده‌ی همه‌ی انسان‌ها یکی نبوده و میزان اسید موجود در معده‌ی افراد مختلف نیز متفاوت است. از طرفی میزان فعالیت کبد انسان‌ها و سالم یا نارسا بودن آن هم تفاوت دارد. لذا فراهمی‌زیستی یک دارو در بین انسان‌های مختلف نیز متفاوت می‌شود ولی میزان تفاوت معمولاً قابل چشم‌پوشی است، مگر اینکه نارسایی کبدی وجود داشته باشد.

2. زیر زبان: زیر زبان ما نسبت به خیلی از نقاط بدن گرم‌تر است. در زیر زبان تعداد بسیار زیادی مویرگ وجود دارد. خون زیر زبان چند صد برابر مقدار خون زیر پوست انسان است. از طرفی بزاق نیز وجود دارد که باعث سریعتر حل شدن دارو می‌شود. دارویی که برای زیر زبان تهیه می‌شود را بنحوی درست می‌کنند که زود حل شود، لذا انحلال یک تا دو دقیقه بیشتر زمان نمی‌برد. غشای مخاط زیر زبان بسیار نازک است لذا سرعت عبور از غشا بسیار بالاست. در نهایت رگ‌هایی که خون زیر زبان را جمع می‌کنند به کبد نمی‌روند و عبور اول کبدی ندارند لذا دارو مستقیماً وارد جریان اصلی خون بدن می‌شود. فراهمی‌زیستی و سرعت جذب در مصرف داروهای زیر زبانی بسیار بالاست. نکته بسیار مهم این است که بلع بزاق باعث می‌شود دارو وارد پروسه‌ی بلع (گوارش) شده و مزایای داروی زیرزبانی از دست برود. لذا باید به بیماران توصیه نمود تا چند دقیقه بعد از مصرف داروی زیر زبانی از بلع بزاق خود خودداری نمایند تا دارو کاملاً جذب شود.
3. تزریق: تزریق به وارد کردن داروهای مایع به داخل بدن با استفاده از سرنگ و سرسوزن تیز گویند. عمل تزریق بجز سرنگ با وسایل دیگری همچون جت اینجکتور (افشانه زیر پوست بدون سوزن) نیز انجام می‌شود. محلول تزریقی شکل مایع دارویی عاری از میکروب است که معمولاً به وسیله سوزن به بدن انسان وارد می‌شود. اصلی ترین روشهای تزریق بدین شرح هستند:

IV تزریق وریدی
IM تزریق عضلانی
SC تزریق زیر جلدی

تزریق وریدی به ورود بدون واسطه و مستقیم دارو به جریان اصلی خون بدن می‌گویند. فراهمی‌زیستی داروهای وریدی 100% است، چون داروی تزریق شده کاملاً وارد خون می‌شود. سریعترین راه جذب دارو تزریق وریدی است. تزریق عضلانی رایج ترین نوع انواع تزریق است. هنگامیکه دارو جذب گوارشی خوبی ندارد یا به معده آسیب می‌زند یا پس از جذب در کبد به مقدار زیاد تخریب می‌شود این روش می‌تواند یک جایگزین خوب باشد. در بین روش‌های مختلف تزریق، چنانچه مقدار دارو زیاد باشد یا بافت‌های سطحی را تحریک کند آن را عضلانی تزریق می‌کنیم. در تزریق عضلانی تکنولوژی به نام Depo وجود دارد. هدف از تکنولوژی Depo این است که باعث شود جذب داروی تزریق شده در عضله، طول بکشد. در فصل بعدی این مورد با تشریح بیشتری بررسی خواهد شد. داروی وارد شده به عضله کم‌کم جذب مویرگ‌ها شده و رگ‌های بزرگتر نیز مستقیماً، به جریان خون اصلی بدن می‌ریزند. در این روش نیز عبور اول کبدی وجود ندارد لذا فراهمی‌زیستی داروهای عضلانی بسیار بالاست ولی سرعت جذب از تزریق وریدی کمتر است. تزریق زیرپوستی یا زیرجلدی جهت تزریق بسیاری از داروها ازجمله انسولین مورد استفاده قرار می‌گیرد. بافت زیرپوست یک بافت همبند غنی از چربی با خونرسانی کم بوده و به همین دلیل معمولاً سرعت جذب دارو در آن طولانی تر از عضله است. هدف از تزریق زیر جلدی، جذب آرام دارو و با حجم تزریق محدود میباشد. این روش جهت تزریق داروهایی مثل انسولین که باید بطور تدریجی جذب شود، روش ایده‌آلی بوده که با کمترین درد، امکان تکرار چندین نوبت تزریق را فراهم میسازد. از ماساژ دادن ناحیه، پس از تزریق داروهای زیرپوستی باید خودداری شود چراکه باعث جذب سریعتر دارو و بهم خوردن نظم برنامه درمانی می‌گردد. دارو پس از ورود به مویرگ‌های زیر پوست و رگ‌های بزرگتر، به جریان خون اصلی بدن می‌رسد. در این روش نیز عبور اول کبدی وجود ندارد لذا فراهمی‌زیستی داروهای عضلانی بسیار بالاست ولی سرعت جذب از تزریق وریدی و عضلانی خیلی کمتر است.

4. پوست: هر چند اکثر قسمت‌های پوست ضخامتی کمتر از ۶ میلیمتر دارند، اما پوست یک لایه محافظتی قوی است. جزء اصلی سطح پوست یک پروتئین فیبری است که کراتین نام دارد. این ماده را می‌توان در مو که ایجاد حفاظت و گرما می‌کند و در ناخن‌ها هم پیدا کرد. پوست یک سد دفاعی کاملاً مؤثر در برابر میکروارگانیسمها و‌ مواد مضر ایجاد می‌کند، اما این سد بیشترین تأثیر را زمانی دارد که سطح آن دست نخورده باقی بماند. لایه سطحی پوست محل جذب داروهای محافظت کننده پوست و لایه دوم پوست محل جذب مرطوب کننده‌ها و لایه بردارهاست. اپیدرم محل اصلی جذب ضد التهاب‌ها و بی‌حس کننده‌ها و درم محل جذب ضد خارش‌ها و آنتی هیستامینهاست. پوست می‌تواند محل جذب داروهای سیستمیک بدون اثر بر روی موضع باشد که از جمله نیتروگلیسیرین با تاثیر بر گردش خون پوست، عملکرد خود را ایفا می‌کند. عواملی از جمله سن، خصوصیات پوست، مکان مورد استفاده و جریان خون موضعی منطقه بر جذب موضعی داروها موثر هستند. داروهای موضعی بدلیل فاصله کم بین امکان مصرف دارو و محل جذب، پاسخ سریعتر، مصرف داروی کمتر، قیمت مناسب‌تر و کاهش عوارض جانبی دارو می‌تواند ایده‌آل باشند. در پوست ما آب وجود دارد هرچند کم. وقتی پوست خشک می‌شود در واقع آب پوست کم شده است. در لا‌به‌لای سلول‌های بیرونی‌ترین لایه‌ی پوست (لایه‌ی شاخی) مولکول‌های ‌آب وجود دارد. زیرپوست هم چربی هست که خود کاهنده سرعت جذب می‌باشد. لذا کمترین سرعت جذب را در جذب پوستی داریم.

5. رکتوم (مقعد): در ناحیه مقعد فقط مقدار خیلی کمی‌آب وجود دارد لذا ذوب شدن شیاف نقش بیشتری در تبدیل دارو به مولکولهایش دارد تا انحلال مستقیم. در واقع نقش اصلی همان ذوب شدن شیاف است. شیاف‌ها در دمای اتاق قوام خود را حفظ می‌کند. ولی در دمای بدن انسان در مدت 1 تا 2 دقیقه ذوب می‌شود (تبدیل شدن جامد به مایع). اگر تا 15 دقیقه بعد از مصرف شیاف، مدفوع دفع شود عملاً دارو هم دفع شده است. در آن طرف جداره راست روده (انتهای روده بزرگ) مویرگ‌ها حضور دارند و دارو پس از عبور از غشا وارد آنها می‌شود. از 3 رگ اصلی که از ناحیه راست روده خارج می‌شوند یکی به کبد می‌روند و دو تا به جریان اصلی خون بدن وارد می‌شوند. لذا فراهمی‌زیستی از مسیر بلع گوارشی بیشتر ولی از مسیر تزریق و زیر زبان کمتر خواهد بود.

جهت نسخه خوانی باید دارای مدرک معتبر نسخه خوانی باشید.

هر دارو می‌تواند تا 6 نوع نام داشته باشد که هر کدام از آن‌ها مفهوم خاصی دارند. دقت کنید که 6 نوع، شاید از هر نوع چند تا. کدام نام در نسخه نوشته می‌شود؟؟ بنابر اهداف درمانی، ذهنیت و سلیقه تجویز کننده ممکن است از هر یک از اسامی‌ژنریک، تجاری یا اختصاری در نوشتن نسخه استفاده شود.
نام شیمیایی یا علمی: نشان دهنده‌ی ساختار مولکول دارو است. نام شیمیایی یک دارو در واقع جنبه انتخابی ندارد، بلکه بر اساس قوانین و مقرررات مربوط به نامگذاری شیمیایی، با توجه به ساختار مولکولی آن از پبش مشخص است. به عبارت دیگر می‌توان گفت که نام شیمیایی یک دارو در واقع ارائه دهنده تصویری واضح از مولکول داروست و یک شیمیدان ورزیده می‌تواند با استفاده از آن، ساختار مولکولی دارو را ترسیم کند. اغلب داروها مولکولهای بزرگ و پیچیده‌ای هستند که نام شیمیایی آنها چندین خط را اشغال می‌کند. برای مثال نام شیمیایی سالبوتامول: آلفا1- 1و1دی متیل اتیل آمینو متیل- 4- هیدروکسی- 1و3 بنزن دی متانول، می‌باشد.
نام رمز یا شناسه: وقتی دارویی کشف می‌شود تا زمانی که مراحل آزمایشگاهی و قانونی آن طی شده و اثر بخشی دارو کاملاً اثبات شود، با اسم رمز معرفی می‌گردد، مثلاً DB01001.

نام عمومی‌(Generic) : اسم بین المللی یک داروست که در تمام دنیا، دارو به آن نام شناخته می‌شود، مثل سالبوتامول. تقریباً همه‌ی داروها فقط یک نام ژنریک دارند ولی برخی هم دو اسم ژنریک دارند. مثلاً سالبوتامول و آلبوترول هر دو نام‌های ژنریک یک دارو هستند. فهرست برخی داروهایی که چند نام ژنریک دارند به شرح ذیل است:

Acetaminophen = Paracetamol
Ascorbic acid = Vitamin C
Biotin = Vitamin H = Vitamin B7
Charcoal = Activated carbon
Cholecalciferol = Vitamin D3
Cromolyn sodium = cromoglicate
Cyanocobalamin = Methylcobalamin = Vitamin B12
Dihydroergotoxine = Codergocrine
Glibenclamide = Glyburide
Insulin NPH = Insulin isophane
Niacin = Nicotinic acid = Vitamin B3 = Niacinamide
Pantothenic acid = Vitamin B5
Phytomenadione = Vitamin K1
polymyxin E = Colistimethat
Pyridoxine = Vitamin B6
Retinol = Vitamin A1
Riboflavin = Vitamin B2
Salbutamol = Albuterol
Thiamine = Vitamin B1

علامت اختصاری: گاهی اوقات تجویزکنندگان دارو برای تسهیل در نوشتن نسخه از اسامی‌اختصاری نام‌های ژنریک یا تجاری استفاده می‌کنند، ولی همه داروها اسم اختصاری ندارند. فهرست برخی ازعلائم اختصاری داروها به شرح زیر است:

Dextrose = D/W Oral Rehydration Solution = ORS
Dextrose saline = D/S AcetylCysteine = NAC
Isoniazid = INH Aluminum Magnesium = AlMg
Levothyroxine = T4 Menotropins = HMG
Liothyronine = T3 Chorionic Gonadotrophin = HCG
Normal saline = N/S Aspirin = ASA
Phenytoin = PHT Poly Ethylene Glycol = PEG
Propylthiouracil = PTU Magnesium hydroxide = MOM

نام عامیانه: در بعضی فرهنگ‌ها، مردم بصورت عامسانه به برخی داروها اسامی‌را اطلاق می‌کنند. مثلاً در ایران به قرص رانیتیدین بصورت عامیانه "قرص معده" می‌گویند، ولی همه داروها اسم عامیانه ندارند.
نام تجاری (Brand= Trade name): اسمی‌که هر کارخانه به طور مختص برای محصول خود انتخاب و آنرا با یکی از دو نمادی که در زیر آمده مشخص می‌نماید. البته کارخانه موظف است نام ژنریک را حتما روی بسته بندی دارو ذکر کند. برای مثال برخی نام‌های تجاری سالبوتامول عبارتند از : Ventolin، Ventalex، Asthalin. همه داروها اسم تجاری دارند ولی شاید فقط یک یا دو مورد آنها معروف باشند یا هیچ کدام معروف نباشند و در نسخه هم نوشته نشوند.

انتخاب نامی‌که در سطح بازار با پذیرش عموم مواجه شود، به مفهوم موفقیتهای تجاری آتی برای کارخانه سازنده دارو خواهد بود. از این رو شرکتهای دارویی، توجهی خاص به این مساله مبذول می‌کنند. انتخاب نام تجاری، روندی طولانی و پرهزینه است که نیازمند دانش فنی و مهارت است. قبل از نامگذاری یک دارو بررسیهای مختلفی روی زمینه‌های فرهنگی جامعه هدف آن انجام می‌گیرد. با این حال انتخاب نام تجاری در واقع امری سلیقه‌ای محسوب می‌شود و بسیاری از شرکتهای داروسازی مایل به استفاده از اسامی‌کوتاه می‌باشند.

جهت نسخه خوانی باید دارای مدرک معتبر نسخه خوانی باشید.