نمودارهای مربوط به دندان، سیستم های شماره گذاری و کد گذاری با رنگها:
نمودارهای مختلفی برای ثبت وضعیت دندانها موجود است.با این حال، متداولترین آنها بر اساس طرح آناتومیک و مشخصات ظاهری دندان ها می باشند.
در یک نمودار اناتومیک، از شکل دندانها مشابه دندانهای طبیعی استفاده می شود که ریشه دندانها را نیز شامل می شود.در یک نمودار هندسی هر یک از دایره های رسم شده نشاندهنده یک دندان هستند.این دایره هابه چند قسمت تقسیم شده اند که نمایانگر سطوح مختلف دندانها می باشند.

ترتیب قرارگیری دندانها :
درتمام نمودارهای دندانی، در صورتیکه دندانها در دهان بیمار موجود باشند مشخص می گردند. بنابراین قسمت ربع فک راست در سمت چپ صفحه و ربع فک چپ در سمت راست صفحه قرار می گیرند.

اگر به تکنسین دستیاری دندانپزشکی علاقه مند هستید می توانید در دوره های آموزشی آن شرکت کنید.

کد گزاری با رنگ :
در نمودارهای دندانی از رنگهای مختلف استفاده میشود که بدین ترتیب در ثبت نتایج، اطلاعات بصری نیز تامین می گردد. رنگ آبی یا سیاه نشان دهنده تکمیل مراحل درمان بر روی دندان مورد نظر است. رنگ قرمز این مطلب را بیان می کند که دندان مورد نظر احتیاج به درمان دارد و در ملاقاتهای آینده می بایست مد نظر قرار بگیرد.
طبقه بندی حفرات پوسیدگی :
طبقه بندی استاندارد به توصیف انواع و موقعیت ترمیم ها یا پوسیدگیها می پردازد.
G.V.Blackپدر علم دندانپزشکی جدید سیستمی را در سال ۱۹۰۰ میلادی مطرح کرد که شایعترین سیستم مورد استفاده می باشد. طبقه بندی اصلی دکتر BlackBlack شامل کلاس II تا V است. کلاس IV بعدا به این طبقه بندی اضافه شد.

کلاس I :
این پوسیدگی در سوراخها و شیارهای سطوح اکلوزال مولرها و پرمولرها، سوراخهای واقع در باکال یا لینگوال مولرها و سوراخهای لینگوالی انسایزور دندانها ایجاد می شود. از آنجا که در اغلب موارد این پوسیدگی، به یک ناحیه کوچک محدود می شود. دندانپزشک ترجیح می دهد این سطوح را با کامپوزیت ترمیم کند.

کلاس II
این پوسیدگی در سطوح پروگزیمال (مزیال، دیستال) پرمولرها و مولرها ایجاد میشود. از آنجائیکه شناسایی پوسیدگی در این نواحی با چشم مشکل می باشد از رادیوگرافی کمک گرفته می شود. طرح ترمیم معمولا به گونه ای است که سطح اکلوزال را شامل می شود اما ممکن است در مواردی بیش از دو سطح را نیز شامل شود. موادی که برای ترمیم این نوع پوسیدگی بکار میرود امالگام نقره و یا رزین کامپوزیتی همرنگ دندان جدیدی است که برای دندانهای خلفی ساخته شده اند.اگر دندان پوسیدگی وسیعی داشته باشد، دندانپزشک ممکن است تصمیم بگیرد بر روی دندان یک اینله، آنله یا روکش طلا یا پرسلن بگذارد.

کلاس III
این پوسیدگی که بر روی سطح پروگزیمال انسایزورها و کانین ها ایجاد می گردد، مشابه کلاس II است. با این تفاوت که دندانهای قدامی را درگیر می کند. دندانپزشک به راحتی می تواند به این سطوح دسترسی یابد بدون اینکه ساختار بیشتری از دندان را درگیر نماید. نوع ماده ای که برای ترمیم این نوع پوسیدگی بکار میرود کامپوزیت رزین می باشد.

کلاس IV
این پوسیدگی در سطوح پروگزیمال انسایزورها و کانینها ایجاد می شود. تفاوت ان با نوع کلاس IIIاین است، که پوسیدگی کلاس چهار لبه یا زاویه اینسیزال دندان را درگیر می سازد.
ماده ای که جهت ترمیم این نوع پوسیدگی استفاده می شود رزین کامپوزیتی هم رنگ دندان است. اگر دندان پوسیدگی وسیعی دارد ممکن است دندانپزشک ترجیح دهد یک روکش پرسلنی برروی آن بگذارد.

کلاس V
این پوسیدگی در یک سوم جینجیوال سطوح فیشال یا لینگوال دندانها ایجاد میگردد و به عنوان پوسیدگی سطوح صاف نیز مطرح می شود. ماده ای که برای ترمیم آن بکار می رود وابسته به نوع دندانی دارد که درگیر شده است. برای دندانهای خلفی، دندانپزشک ممکن است آمالگام را ترجیح دهد و برای دندانهای قدامی رزین های کامپوزیتی را.

کلاس VI
این پوسیدگی در لبه انسیزال دندانهای قدامی و نوک کاسپهای دندانهای خلفی ایجاد می گردد.
علت ایجاد آن سایش و نقصهای ساختاری است. ماده مورد استفاده برای ترمیم آن وابسته به نوع دندانهایی است که درگیر شده اند.

معاینه کامل دندانی بیمار توسط دندانپزشک برای تشخیص شناسایی بیماری و ارائه یک طرح درمان متناسب با آن ضروری می باشد. نقش شما در طی جمع آوری این اطلاعات بسیار مهم است. دستیار وسایل لازم را آماده کرده، در جمع آوری اطلاعات کمک نموده و اطلاعات حاصل را در پرونده بیمار ثبت می نماید.
اجزای معاینه دندانی :
معاینه دندانی پس از تکمیل تاریخچه پزشکی توسط بیمار و ثبت علائم حیاتی توسط دستیار در پرونده بیمار آغاز می شود.
یک معاینه کامل دندانی از قسمتهای زیادی تشکیل شده است،که اجزای آن بدین شرح می باشند:
رادیوگرافی ها، قالبگیری جهت تهیه کست های تشخیصی، فوتوگرافی، معاینه بافت نرم، معاینه بافت لثه ای و معاینه دندانها.

نقش دستیار در جمع آوری اطلاعات طی معاینه دندانی:
نقش شما در تامین مدارک لازم برای تشخیص دندانپزشک از وضعیت دندانی بیمار شامل موارد زیر می باشد:
۱- جمع آوری همه فرم های تکمیل شده
۲- تهیه مدارک تشخیصی مانند رادیوگرافی های داخل و خارج دهانی، کست های مطالعه و فتوگرافی ها
۳- تهیه جدول و ثبت یافته های دندانپزشکی در طی معاینه
روشهای معاینه :
دندانپزشک ممکن است از روش های متنوعی برای انجام معاینه کامل دهانی استفاده کند.
ثبت و معاینات دندانی:
ثبت معاینات دندانی که به صورت جداولی تنظیم می گردند بعنوان دست راست دندانپزشک اطلاق می شوند. دندانپزشک یافته های خود را بیان کرده و دستیار آنها را در پرونده بیمار ثبت می کند.
از نشانه ها، علائم اختصاری و کد گذاری با رنگ جهت بیان کردن شرایط مختلف استفاده می شود. جهت ثبت سریع و درست اطلاعاتی که توسط دندانپزشک عنوان می شود شما می بایستی سیستم و شیوه ای که دندانپزشکتان ترجیح می دهد را بخوبی فرا گیرید.

معاینه دهان : معاینه کامل دهان گسترده تر از بررسی صرف دندانها است و شامل معاینه کردن صورت، لب ها، و بافت های نرم داخل دهان می باشد.
معاینه بافت نرم : معاینه بافت نرم شامل یک بررسی کامل از گونه ها، مخاط، لب ها، کام، لوزه ها، زبان و کف دهان می باشد.
معاینه بافت های لثه ای :
توصیه می شود که بررسی پریودنتال قسمتی از معاینه دندانی تمام بیماران بالغ باشد.پس از انجام این معاینه در صورتیکه بیمار احتیاج به یک جلسه ملاقات برای بررسی کاملتر بافتهای لثه ای داشته باشد، تعیین می شود.
معاینه دندانی : معاینه کلینیکی دندانها شامل بررسی کامل از تمامی دندان ها است. با استفاده از وسایل دستی، دندانپزشک یک به یک سطوح دندانها را بررسی می نماید، سپس یافته های خود را به جهت ثبت در پرونده بیمار به دستیار منتقل می کند. یافته های حاصل به صورت دستی و یا توسط کامپیوتر ثبت می گردند. نکته مهم این است که تمامی اطلاعات دقیق و صحیح وارد شوند.

اگر قصد دارید تکنسین دستیار دندانپزشک شوید باید در دوره های آموزشی آن شرکت کنید که این دوره ها توسط انجمن پرستاری برگزار می شود.

بررسی دانش، نگرش و عملکرد تکنسین‌های دارویی درخصوص داروهای بدون نسخه

مقاله: دکتر اضغر فتائی  

چکیده فارسی

اهداف:

داروهای بدون نسخه آن دسته از داروها هستند که بدون نسخه پزشک، دردسترس بیماران می‌باشند. شایعترین علت خطا در استفاده از دارو، مصرف آن بدون نسخه و دستور پزشک است. تکنسین دارویی یکی از ارائه‌دهندگان خدمات درمانی است که در داروخانه و تحت نظارت مستقیم یک دکتر داروساز فعالیت می‌کند. نظر به اهمیت فعالیت تکنسین‌های دارویی و تاثیری که می‌توانند بر سلامتی افراد جامعه بگذارند، در این مطالعه دانش، نگرش و عملکرد ایشان درخصوص داروهای بدون نسخه مورد ارزیابی قرار گرفت.

روش‌ کار:

مطالعه‌ی حاضر، یک پژوهش توصیفی مقطعی است که در سال 1398 در شهر تهران و با استفاده از یک پرسشنامه ساختار یافته به عنوان ابزار جمع آوری داده‌ها، انجام شد. پس از ورود داده‌ها به نرم افزار SPSS نسخه 26، از بررسی‌های آمار توصیفی جهت توصیف و از آزمون Chi-Square برای استنباط و تحلیل روابط بین داده‌ها استفاده شد.

یافته‌ها:

پس از تحلیل داده‌ها مشخص شد، هر چه سابقه افراد به عنوان تکنسین دارویی و مدرک تحصیلی ایشان پایین­تر بود، بیان داشتند که اطلاعات بیشتری درخصوص داروهای بدون نسخه دارند. همچنین بین سابقه کار ، گذراندن دوره تکنسین دارویی و میزان تحصیلات با ارجاع بیماران به مسئول فنی داروخانه رابطه معنادار وجود داشت.

نتیجه گیری:

به منظور کاهش خطاهای دارویی ناشی از اشتباهات تکنسین‌های دارویی و افزایش سطح سلامت جامعه، ایجاد ساختار آموزشی مدون و متمرکز برای آموزش و سنجش دانش، نگرش و عملکرد تکنسین های دارویی ضروری به نظر می رسد.

واژگان کلیدی: داروخانه، تکنسین دارویی، داروهای بدون نسخه.

Knowledge, Attitude and Practice of Pharmacy Technicians on Over-The-Counter Drugs

Abstract

Objectives:

Over-The-Counter (OTC) drugs, those that are available to patients without a prescription, generally sold by pharmacy technicians. The most common cause of drug errors is over-the-counter medications. A pharmaceutical technician is a provider of medical services that operates in a pharmacy under the direct supervision of a pharmacist. Due to the importance of the activities of pharmaceutical technicians and the impact they can have on the health of people in the community, in this study, their knowledge, attitudes and performance regarding over-the-counter drugs were evaluated.

Methods:

KAP of pharmacy technicians about OTC drugs was evaluated by a Structured questionnaire. Data were analyzed using IBM SPSS Statics version 26 by Chi-Square test and Pearson correlation coefficients.

Results:

After analyzing the data, it was found that the lower their experience as a pharmacy technician and their qualification, they stated that they had more information about OTC drugs. Also, there was a significant relationship between work experience, passing the course of pharmaceutical technician and the level of education by referring patients to the pharmacy technician.

Conclusion:

In order to reduce drug errors caused by the mistakes of pharmacy technicians and increase the level of health of the community, it is necessary to create a codified and centralized educational structure for teaching and measuring knowledge, attitudes and performance of pharmacy technicians.

Keywords: Over-The-Counter, OTC, Pharmacy, pharmacy technician.

مقدمه

بصورت کلی، داروها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: دسته اول داروهایی که فقط با ارائه نسخه به داروخانه به بیمار تحویل داده می شوند و دسته دوم داروهایی که امکان تحویل آنها بدون نسخه وجود دارد .داروهای بدون نسخه یا OTC (Over The Counter) آن دسته از داروها هستند که بدون نسخه پزشک، در دسترس بیماران می‌باشند(1,2). قوانین مربوط به فروش داروهای بدون نسخه در کشورهای مختلف متفاوت است. در ژاپن داروهای بدون نسخه بر اساس میزان خطر مصرف به سه دسته تقسیم می شوند، داروسازها مجاز به فروش همه آن‌ها هستند ولی افراد آموزش دیده غیرداروساز در داروخانه (تکنسین‌های دارویی) از سال 2009 مجاز به فروش دسته‌های ۲ و ۳ با خطر کمتر شده‌اند که شامل داروهایی همچون داروهای ضد درد و التهاب غیر استروئیدی و آنتی اسیدهاست(3). در ترکیه، همه داروها باید بر اساس نسخه پزشک فروخته شوند(4). در ایران بر اساس ماده ۴ قانون مقررات امور پزشکی و دارویی، دخالت افراد فاقد صلاحیت در امور فنی داروخانه مشمول مجازات است و طبق ماده ۱۸ قانون تعزیرات حکومتی امور بهداشتی و درمانی ارائه داروی غیر OTC بدون نسخه پزشک برخورد قانونی در پی خواهد داشت(5).

بیش از ۳۰۰ هزار نوع داروی بدون نسخه با برندهای مختلف در ایالات متحده وجود دارد(1). فروش داروهای بدون نسخه در کشورهای مختلف معمولاً بین 10 تا 30 درصد از کل فروش داروها را شامل می‌شود(6). بسیاری از کشورها برای کاهش هزینه‌های درمانی سعی در انتقال یک سری داروها از لیست داروهای نسخه‌ ای به لیست داروهای بدون نسخه دارند(1,2). هر دلاری که در آمریکا برای خرید داروهای بدون نسخه صرف می‌شود، موجب ۶ الی ۷ دلار صرفه‌جویی در سیستم بیمه‌ای ایالات متحده می شود(1,6). شایعترین علت اشتباه در استفاده از دارو، مصرف دارو بدون نسخه و دستور پزشک است. همچنین حذف یک دارو از نسخه و اشتباه در میزان دوز مصرفی دارو سایر موارد هستند. این اشتباهات در همه کشورها فارغ از میزان توسعه و پیشرفت آنها شایع است(7) . برای مثال سالانه یک و نیم میلیون اشتباه دارویی قابل پیشگیری در ایالات متحده رخ می دهد که ۲۵ درصد مشکلات درمانی ناشی از آن، در اثر استفاده نابجا از داروهای بدون نسخه بوجود می‌آید، لذا توانایی تشخیص این موضوع که کدام یک از داروها قابلیت فروش بدون نسخه دارند، بسیار حائز اهمیت است (2,7,8).

داروسازان و تکنسین‌های دارویی آخرین حلقه ارتباطی در درمان‌های دارویی به شمار می روند. گاهی داروسازان در دسترس‌ترین منبع اخذ اطلاعات و توصیه های علمی معتبر هستند. داروسازان به عنوان یکی از مولفه های اصلی و تاثیرگذار در چرخه تجویز و مصرف داروها، ضمن ارائه اطلاعات صحیح در خصوص استفاده مناسب از آن‌ها، نقش بسزایی در چرخه سلامت و درمان خواهند داشت(1,9). دستیار داروخانه یا تکنسین دارویی یکی از ارائه‌دهندگان خدمات درمانی است که در داروخانه و تحت نظارت مستقیم یک دکتر داروساز فعالیت می کند. از آنجا که اشتغال فرد یا افرادی به عنوان تکنسین دارویی به طور مرسوم در تمام داروخانه‌های دنیا وجود دارد که بعضاً تحصیلات دوره تکنسین دارویی یا سایر موارد مشابه را گذرانده‌اند و فروش برخی اقلام داروخانه ممکن است به صورت مستقیم توسط تکنسین دارویی و بدون نظارت و حضور مسئول فنی اتفاق بیفتد. به همین دلیل ضرورت دارد افراد مذکور هم از سطح دانش و آگاهی کافی در خصوص داروها برخوردار باشند(9). لذا داروسازان و تکنسین‌های دارویی، هر دو به صورت خاص در سیستم درمانی دارای نقش ویژه‌ای برای پیشبرد سلامت افراد هستند(10). این در حالیست که اکثر تکنسین‌های دارویی در برخی کشورهای منطقه از جمله پاکستان فاقد آموزش های لازم هستند(8). درخصوص آموزش دیده بودن تکنسین های دارویی در ایران، آمار مستندی یافت نشد.

در مطالعه‌ای در کشور هند در سال 2016 عملکرد تکنسین های دارویی مورد ارزیابی قرار گرفت. در مطالعه مذکور50 درصد شرکت کنندگان موفق به تشخیص داروهای بدون نسخه از نسخه ای شدند و در مجموع میزان آگاهی و دانش تکنسین های دارویی در سطح خوب و قابل قبولی ارزیابی شد(11). در مطالعه دیگری در سال 2018 در کشور هند، دانش، نگرش و عملکرد فروشندگان دارو شامل تکنسین های دارویی و داروسازان درخصوص داروهای بدون نسخه به وسیله یک پرسشنامه ساختار یافته توسط محقق، مورد ارزیابی قرار گرفت. در مطالعه مذکور فقط 27 درصد شرکت کنندگان موفق به تشخیص داروهای بدون نسخه از نسخه ای شدند و 74 درصد آنها بیان کردند که نیاز به بروزرسانی اطلاعات دارویی و شرکت در دوره‌های آموزشی درخصوص داروشناسی دارند با این وجود در مجموع میزان آگاهی و دانش تکنسین های دارویی در سطح خوب و قابل قبولی ارزیابی شد(1). در مطالعه دیگری در سال  2019 در کشور ژاپن، دانش و آگاهی فروشندگان غیر داروساز شاغل در داروخانه ها درخصوص داروهای بدون نسخه برای بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی مورد بررسی واقع شد و میزان آگاهی و دانش تکنسین های دارویی درخصوص داروهای بدون نسخه کم و ضعیف برآورد شد و مشخص گردید که تکنسین های دارویی با تجربه تر با احتیاط بیشتری اقدام به فروش داروها کرده و داروساز را در فرآیند ارائه دارو دخیل می‌کنند (3). در کشور ایران، مطالعه دانش، نگرش و عملکرد داروسازان شهر قزوین درخصوص داروهای بدون نسخه در سال 1388انجام شد و مشخص گردید که آگاهی آنها در خصوص داروهای بدون نسخه ضعیف و عملکرد ایشان در ارائه داروهای بدون نسخه بسیار ضعیف بود(2). در مطالعه دیگری دانش، نگرش و عملکرد کارکنان شاغل در داروخانه ها درخصوص مکمل های دارویی در سال 1394 در شهر شیراز بررسی شد که بر اساس آن افراد دارای دانش مناسب برای تجویز مکمل ها در داروخانه نبوده اند. همچنین مشخص شد که بین دانش و نگرش و عملکرد رابطه معنی دار و مثبت وجود دارد(9).

با توجه به سهم داروهای بدون نسخه در سبد دارویی بیماران و امکان بروز خطاهای دارویی پیرو مصرف نابجای آنها و نظر به اهمیت فعالیت تکنسین‌های دارویی و تاثیری که می‌توانند بر سلامتی افراد جامعه بگذارند و با عنایت به اینکه بررسی دانش، نگرش و عملکرد ایشان در سالهای اخیر در شهر تهران انجام نشده است، در این مطالعه دانش، نگرش و عملکرد تکنسین‌های دارویی شهر تهران درخصوص داروهای بدون نسخه مورد ارزیابی قرار گرفت.

روش‌ کار

مطالعه‌ی حاضر، یک پژوهش توصیفی مقطعی است که در سال 1398 در شهر تهران انجام شد. یک پرسشنامه ساختار یافته به عنوان ابزار جمع آوری داده‌ها مورد استفاده قرار گرفت. پرسشنامه مورد استفاده دارای 29 سوال در سه بخش اصلی سوالات  به همراه یک بخش اطلاعات دموگرافیک بود. اطلاعات دموگرافیک با 9 سوال (شامل سن، جنسیت، تکنسین دارویی بودن، مدرک تکنسین دارویی داشتن، سابقه کار، مدرک تحصیل دانشگاهی، سایر دوره های آموزشی مرتبط با علوم پزشکی، احساس نیاز به گذراندن دوره های تکمیلی تکنسین دارویی و تجربه شخصی عارضه جانبی یا تداخل داروها) سنجیده شد. در بخش اول، با 10 سوال میزان دانش و آگاهی شرکت کنندگان ارزیابی شد. بدین ترتیب که 5 سوال در خصوص تصور شخصی و ادعای شرکت‌کنندگان در خصوص اطلاعات دارویی داروهای بدون نسخه(میزان کلی اطلاعات علمی، کاربرد، عوارض جانبی، تداخلات دارویی و موارد منع مصرف داروهای بدون نسخه)پرسیده شد  و 5 سوال هم راجع به داروی ایبوپروفن 400 میلی‌گرم (تشخیص غیر نسخه ای نبودن آن، کاربرد و اثربخشی، عوارض جانبی، تداخلات دارویی و موارد منع مصرف آن) پرسیده شد. داروی ایبوپروفن به دلیل اینکه از داروهای پرمصرف بازار دارویی ایران بوده و انتظار می‌رود تکنسین‌های دارویی درخصوص آگاهی و دانش مناسب داشته باشند جهت طراحی پرسشنامه انتخاب شد(7). سپس میزان توانایی ارائه پاسخ صحیح به سوالات مربوطه و ارتباط آن با ادعا و تصورافراد از دانش خود مورد ارزیابی قرار گرفت. شرکت کنندگان به سوالات این بخش بر اساس طیف لیکرت 3 گزینه ای (1: خیر؛ 2: نمی‌دانم یا نظری ندارم؛ 3: بله) پاسخ دادند(1,4,9). در بخش دوم نگرش شرکت کنندگان درخصوص داروهای بدون نسخه با 5 سوال (تسریع و تسهیل درمان بیماران با داروهای بدون نسخه، اهمیت داروهای بدون نسخه در مقابل داروهای نسخه ای از حیث اثربخشی و کارآیی و عوارض جانبی، دانش کافی مسئول فنی در خصوص داروهای بدون نسخه، فروش داروهای بدون نسخه زیر نظر داروساز مسئول فنی و منبع درآمد صرف بودن داروهای بدون نسخه برای داروخانه ها فارغ از مباحث علمی) مورد ارزیابی قرار گرفت که افراد می‌توانستند طبق طیف لیکرت با 5 گزینه (1: کاملاً مخالفم؛ 2: مخالفم؛ 3: نظری ندارم؛ 4: موافقم و 5: کاملاً موافقم) یک گزینه را انتخاب کنند. در بخش سوم نحوه عملکرد افراد درخصوص داروهای بدون نسخه توسط 5 سوال (فروش داروی بدون نسخه بدون هماهنگی مسئول فنی، ارجاع بیماران به مسئول فنی، ارائه مشاوره دارویی به بیماران، اعتماد به نفس کافی در تجویز دارو برای مراجعین و اقدام به مطالعه اختصاصی در خصوص داروهای بدون نسخه) ارزیابی شد. شرکت‌کنندگان می‌توانستند برای پاسخ به این سوالات با توجه به طیف لیکرت از بین 3 گزینه (1: خیر، 2: نمی دانم و 3: بله) یک گزینه را انتخاب کنند(1,3,9).

به علت نبود اطلاعات مستند در خصوص تعداد تکنسین‌های دارویی، امکان برآورد کل جامعه هدف میسر نبود. لذا جهت سهولت امر، تعداد 120 پرسشنامه بین تکنسین‌های دارویی به روش نمونه گیری در دسترس توزیع شد. از معیارهای ورود پرسشنامه تکمیل شده به مرحله تحلیل داده‌ها می توان به کامل بودن همه ی پاسخ‌ها و تکمیل شدن پرسشنامه الزاماً توسط تکنسین‌های دارویی اشاره نمود و از معیارهای عدم پذیرش نهایی پرسشنامه برای تحلیل داده ها می‌توان به عدم تکمیل پاسخ‌ها و یا تکمیل پرسشنامه توسط تکنسین‌های آرایشی بهداشتی، صندوقدار یا حتی مسئول فنی داروخانه اشاره کرد(9).

پس از جمع آوری داده‌ها و ورود آنها به نرم افزار SPSS نسخه 26(Statistics 26, SPSS Inc., Chicago, IL) ، از بررسی‌های آمار توصیفی جهت توصیف داده‌ها بر اساس تعداد، درصد، میانگین و از آزمون Chi-Square برای استنباط و تحلیل روابط بین داده‌ها استفاده شد. در محاسبه ضریب همبستگی Pearson سطح معنی داری کمتر از 05/0 درنظر گرفته شد(12).

در انجام این پژوهش به منظور رعایت اصول اخلاقی، پس از تبیین اهداف و اهمیت این پژوهش برای شرکت کنندگان، تکمیل پرسشنامه بصورت اختیاری و با رضایت آگاهانه توسط ایشان انجام شد. همچنین نسبت به اصول رازداری، محرمانگی و بی نام بودن پایبندی کامل وجود داشت.

یافته‌ها

در مجموع تعداد 120 پرسشنامه بین تکنسین‌های دارویی توزیع و از این میان تعداد 104 عدد (نرخ پاسخدهی6/86  درصد)، عودت داده شد در ادامه 12 عدد از پرسشنامه‌ها به استناد معیارهای خروج پرسشنامه (9 مورد عدم پاسخ به همه سوالات، 3 مورد تکمیل فرم توسط افرادی غیر از تکنسین دارویی)، از تحلیل نهایی داده‌ها حذف شدند. لذا تعداد نهایی شرکت‌کنندگان در این پژوهش 92 نفر بود که اطلاعات جمعیت شناختی مربوطه، در جداول شماره 2 و 3 ارائه شده است.

جدول 2: اطلاعات کمی جمعیت شناختی افراد حاضر در پژوهش براساس سال

جدول 3: اطلاعات کیفی جمعیت شناختی افراد حاضر در پژوهش براساس درصد

پس از بررسی و تحلیل داده ها، بین گذراندن دوره تکنسین دارویی توسط افراد و جنسیت، میزان تحصیلات، سن و احساس نیاز به گذراندن دوره‌های تکمیلی رابطه معنی داری کشف نشد. بین داشتن سابقه کار به عنوان تکنسین دارویی و اعتقاد به تاثیر دوره تکنسین دارویی در کار و زندگی افراد رابطه معنی‌دار وجود داشت؛ به نحوی که هر چه سابقه کار افراد به عنوان تکنسین دارویی کمتر بود، مدرک و دوره تکنسین دارویی را در کار و زندگی خود مفیدتر و موثرتر می­دانستند. بین سابقه کار به عنوان تکنسین دارویی با میزان تحصیلات دانشگاهی رابطه معنی داری وجود داشت؛ به نحوی که هر چه میزان تحصیلات دانشگاهی بالاتر بود، سابقه کار افراد در داروخانه کمتر بود. بین سابقه کار به عنوان تکنسین دارویی و احساس نیاز به گذراندن دوره­های تکمیلی در حوزه تکنسین دارویی رابطه معنی دار وجود داشت؛ به نحوی که هر چه سابقه کار افراد کمتر بود، نیاز بیشتری به گذراندن دوره­های تکمیلی تکنسین دارویی احساس می­کردند.

9/48 درصد شرکت کنندگان در مطالعه بیان داشتند که به صورت کلی راجع به داروهای بدون نسخه اطلاعات علمی بالا و کافی دارند. به همین ترتیب 7/45 درصد در خصوص اثر بخشی و کارآیی، 6/44 درصد در خصوص عوارض جانبی ، 6/44 درصد در خصوص تداخلات دارویی و 8/47 درصد در خصوص موارد منع مصرف داروهای بدون نسخه، بیان وجود اطلاعات علمی بالا و کافی داشتند. بین سابقه کار به عنوان تکنسین دارویی و بیان این موضوع که راجع به داروهای بدون نسخه به صورت کلی اطلاعات بالا و کافی دارند ارتباط معنی­دار وجود داشت. به نحوی که هر چه سابقه شخص به عنوان تکنسین دارویی کمتر بوده، بیان داشته که اطلاعات بیشتری درخصوص داروهای بدون نسخه دارند. برای مثال از بین 16 نفری که 2 سال سابقه کار داشتند، 75 درصد آنها، بیان کردند که اطلاعات آنها در خصوص داروهای بدون نسخه بالا و کافی است. هیچ­گونه ارتباط معنی داری بین گذراندن دوره تکنسین دارویی و تصور شخصی بالا بودن اطلاعات درخصوص داروهای بدون نسخه، وجود نداشت. سطح تحصیلات و مدرک دانشگاهی با ادعای اطلاعات بالا و کافی در خصوص داروهای بدون نسخه ارتباط معنی داری داشت به نحوی که هر چه مدرک تحصیلی دانشگاهی پایین­تر بود شخص مدعی بالاتر بودن اطلاعات خود در خصوص داروهای بدون نسخه بود. این موضوع در خصوص مدرک دیپلم به صورت واضحی قابل توجه است. از  میان 8/34 درصد افراد که دارای مدرک دیپلم بودند، 75 درصد آنها بیان کردند اطلاعات کافی و بالا در خصوص داروهای بدون نسخه دارند.

از سوی دیگر، از میان 45 نفر (9/48 درصد کل شرکت کنندگان) که بیان داشتند اطلاعات بالا و کافی در خصوص داروهای بدون نسخه دارند، فقط 3/33 درصد آنها توانستند به درستی تشخیص دهند که داروی ایبوپروفن 400 میلی گرمی جزء داروهای بدون نسخه نیست. همچنین فقط 44 درصد آنها با فروش داروهای بدون نسخه تحت نظر دکتر داروساز موافق بودند و 60 درصد آنها اعلام کردند اعتماد به نفس کافی برای تجویز داروهای بدون نسخه دارند. بین ادعای بالا بودن اطلاعات کلی در خصوص داروهای بدون نسخه و اقدام به مطالعه در خصوص داروهای بدون نسخه رابطه معنا داری کشف نشد. همچنین از میان 42 نفر (45 درصد کل شرکت کنندگان) که بیان کردند اطلاعات بالا و کافی در خصوص اثر بخشی و کارایی داروهای بدون نسخه دارند، فقط 6/66 درصد آنها موفق به پاسخ درست به سوال مربوط به کاربرد ضد التهاب ایبوپروفن شدند. از میان 41 نفر (5/44 درصد کل شرکت کنندگان) که بیان کردند اطلاعات بالا و کافی در خصوص عوارض جانبی داروهای بدون نسخه دارند، فقط 2/29 درصد آنها توانستند به سوال مربوط به وجود عارضه زخم معده برای داروی ایبوپروفن پاسخ درست دهند. از میان 41 نفر (5/44 درصد کل شرکت کنندگان) که بیان کردند اطلاعات بالا و کافی در خصوص تداخلات دارویی داروهای بدون نسخه دارند،  فقط 4/63 درصد آنها موفق به پاسخ صحیح به سوال مربوط به تداخل ایبوپروفن با آسپرین شدند و از میان 44 نفر (8/47 درصد کل شرکت کنندگان) که بیان کردند در خصوص موارد منع مصرف داروهای بدون نسخه اطلاعات بالا و کافی دارند فقط 7/22 درصد آنها موفق به پاسخ صحیح به سوال منع مصرف ایبوپروفن در بیماری آسم شدند.

از میان افراد شرکت کننده در این مطالعه، 1/27 درصد معتقد بودند مصرف داروهای بدون نسخه منجر به تسریع و تسهیل درمان بیماران می­شود و 88 درصد معتقد بودند داروهای بدون نسخه از حیث اثربخشی و عوارض جانبی به اندازه داروهای نسخه­ای دارای اهمیت هستند.7/59 درصد معتقد بودند که لزوم داشتن دانش کافی در خصوص داروهای بدون نسخه فقط وظیفه داروساز مسئول فنی داروخانه است و 5/56 درصد معتقد بودند فروش داروهای بدون نسخه در داروخانه باید تحت نظر داروساز مسئول فنی صورت گیرد. همچنین 75 درصد معتقد بودند فروش داروهای بدون نسخه فارغ از مسائل علمی به عنوان یک منبع درآمد صرف برای داروخانه به حساب می­آید. علاوه بر این، هیچ ارتباط معنی داری بین اعتقاد به این موضوع که داروهای بدون نسخه فارغ از مسائل علمی، فقط یک منبع درآمد برای داروخانه هستند و عملکرد ارجاع بیماران به مسئول فنی وجود نداشت ولی رابطه بین اعتقاد به منبع درآمد صرف بودن فروش داروهای بدون نسخه و عملکرد فروش دارو بدون هماهنگی با داروساز مسئول فنی معنی دار بود، به نحوی که 3/62 درصد افرادی که داروهای بدون نسخه را صرفا یک منبع درآمد می‌دانستند، اقدام به فروش دارو بدون هماهنگی داروساز در داروخانه می‌نمودند.

 بین سابقه کار به عنوان تکنسین دارویی، میزان تحصیلات، گذراندن دوره تکنسین دارویی، گذراندن سایر آموزش­های مرتبط و این نگرش­ها که 1) استفاده از داروهای بدون نسخه منجر به تسریع و تسهیل درمان بیماران می­شود و 2) داروهای بدون نسخه همانند داروهای نسخه­ای حائز اهمیت هستند و 3) لزوم داشتن دانش در خصوص داروهای بدون نسخه فقط وظیفه داروساز مسئول فنی است و 4) فروش داروهای بدون نسخه باید تحت نظر مسئول فنی باشد رابطه معنادار وجود داشت ولی هیچ ارتباط معناداری بین 4 نگرش فوق با جنسیت، احساس نیاز به گذراندن دوره­های تکمیلی و تجربه شخص عوارض جانبی و تداخلات داروها وجود نداشت.

از میان افراد شرکت کننده در این مطالعه، 4/30 درصد اعلام کردند که بدون هماهنگی با داروساز مسئول فنی اقدام به فروش داروی بدون نسخه می­نمایند، 6/57 درصد اعلام کردند که اقدام به ارجاع بیماران به مسئول فنی می­نمایند، 62 درصد اعلام کردند که اقدام به ارائه مشاوره دارویی به بیمار می­نمایند، 37 درصد اعلام کردند که اعتماد به نفس کافی برای تجویز داروی بدون نسخه دارند و 4/42 درصد اعلام کردند که اقدام به مطالعه اختصاصی در خصوص داروهای بدون نسخه می­نمایند.

بین اعتماد به نفس برای تجویز داروی بدون نسخه توسط تکنسین­های دارویی با اقدام به مشاوره دارویی به بیماران توسط تکنسین دارویی رابطه معنی داری وجود داشت. به نحوی که هرچه شخص اعتماد به نفس بیشتری برای تجویز داروی بدون نسخه داشت، بیشتر اقدام به ارائه مشاوره دارویی به بیماران می نمود. همچنین بین سابقه کار به عنوان تکنسین دارویی، گذراندن دوره تکنسین دارویی و میزان تحصیلات دانشگاهی با ارجاع بیماران به مسئول فنی داروخانه رابطه معنادار وجود داشت، به نحوی که هرچه شخص سابقه کار یا تحصیلات بیشتر یا مدرک تکنسین دارویی داشت، بیشتر اقدام به ارجاع بیماران به مسئول فنی می‌نمود. متغیرهای دارای روابط معنادار با روابط مستقیم یا معکوس در تصویر شماره 1 قابل مشاهده هستند.

بحث

مصرف داروهای بدون نسخه سهم بالایی از سبد دارویی افراد را شامل می‌شود و تکنسین های دارویی نقش اصلی را در فروش آنها برعهده دارند. لذا بروز خطاهای دارویی پیرو فروش داروی اشتباه توسط تکنسین های دارویی درصورتی که از آگاهی، دانش یا عملکرد مناسبی برخوردار نباشند، محتمل خواهد بود. در مطالعه حاضر، در مجموع میزان آگاهی تکنسین‌های دارویی درخصوص داروهای بدون نسخه کم و ضعیف برآورد شد. در مطالعه دیگری که در کشور ژاپن توسطKondo  و همکاران انجام شده بود نیز آگاهی و دانش تکنسین های دارویی ضعیف ارزیابی شده بود. هر چند Meher  و همکاران در مطالعه دیگری در کشور هند بیان داشته اند که میزان آگاهی و دانش تکنسین های دارویی در سطح خوب و قابل قبولی قرار دارد(1,3).  در این مطالعه در مجموع 27 درصد شرکت کنندگان دارای آگاهی کافی برای تشخیص داروهای بدون نسخه از داروهای نسخه‌ای بودند و در مجموع می توان دانش شرکت کنندگان را ضعیف ارزیابی نمود. در مطالعه مشابهی در کشور هند که توسط Meher و همکاران انجام شد، فقط 4 درصد قادر به تشخیص این موضوع بودند و بدین ترتیب نتایج پژوهش حاضر تایید می گردد. هرچند در مطالعه دیگری در همان کشور که توسط Soumya و همکاران انجام شد این رقم به 50 درصد می رسید(1,11). از سوی دیگر نظر به اینکه عمده افرادی که فاقد آگاهی لازم درخصوص داروهای بدون نسخه بودند، اعتماد به نفس کافی برای فروش داروی بدون نسخه و بدون هماهنگی با داروساز را داشتند، می‌توان نتیجه گرفت احتمال وقوع خطای دارویی در اثر فروش داروی اشتباه بالاست. موضوعی که در پژوهش Mostafavi  و همکاران هم به آن اشاره شده که یکی از شایعترین علت اشتباه در استفاده از دارو، مصرف دارو بدون نسخه و دستور پزشک است (7).Mehralian  و همکاران هم اشاره نموده‌اند که بسیاری از مشکلات درمانی در اثر استفاده نابجا از داروهای بدون نسخه بوجود می‌آید(2). از سوی دیگر، با عنایت به اینکه بین سابقه کار به عنوان تکنسین دارویی، گذراندن دوره تکنسین دارویی و میزان تحصیلات دانشگاهی با ارجاع بیماران به مسئول فنی داروخانه رابطه معنادار وجود داشت، به نظر می‌رسد هرچه یک تکنسین دارویی سطح سابقه یا مدرک بالاتری داشته باشد، به اهمیت عمق دانش و خطرات احتمالی مصرف نابجای داروها آگاهتر بوده، عملکرد بهتری داشته و بیشتر بیماران را به داروساز مسئول فنی ارجاع می‌دهد که خود منجر به کاهش خطاهای دارویی خواهد شد. همچنین مطالعهKondo  و همکاران نیز این موضوع که تکنسین های دارویی با تجربه تر با احتیاط بیشتری اقدام به فروش داروها کرده و داروساز را در فرآیند ارائه دارو دخیل می‌کنند تایید کرده است(3). در مطالعه حاضر در کشور ایران، 62 درصد از شرکت کنندگان مایل به گذراندن دوره­های آموزشی تکمیلی در حوزه ارائه دارو و خدمات دارویی بودند. همچنین نتایج مطالعه Meher و همکاران در کشور هند هم تایید کننده این موضوع است، به نحوی که 74 درصد افراد بیان کردند که نیاز به بروزرسانی اطلاعات دارویی و شرکت در دوره‌های آموزشی درخصوص داروشناسی دارند(1). مشکل آموزش تکنسین های دارویی یک مساله بین المللی به نظر می‌رسد، تا جایی که در کشور ژاپن، هیچ برنامه آموزشی مشخصی برای آمادگی شرکت در آزمون ویژه برای تبدیل شدن به یک تکنسین دارویی وجود ندارد لذا با توجه ضعف در دانش، نگرش و عملکرد تکنسین های دارویی، آموزش صحیح و کارآمد بسیار حائز اهمیت خواهد بود(3).

نتیجه گیری

کشورهای درحال توسعه با مشکلات فراوانی در سیستم بهداشت و درمان خود از جمله کمبود تعداد پزشک، داروساز، پرستار و افراد متخصص در سایر رشته های علوم پزشکی مواجه هستند. این کمبودها منجر به عدم دسترس همه افراد جامعه به خدمات درمانی و دارویی مناسب و یکسان می‌شود. در نتیجه ممکن است قسمتی از نیازهای دارویی یا درمانی بیماران، توسط افراد غیر‌متخصص برآورده شود که یکی از در دسترس ترین آن‌ها تکنسین‌های دارویی می‌باشند. از این رو تکنسین‌های دارویی نقش بسیار پررنگی در عرصه سلامت ایفا می‌کنند مخصوصاً در شرایطی که بسیاری از افراد برای درمان بیماری‌های ساده خود از داروهای بدون نسخه استفاده می‌کنند. براساس نتایج مطرح شده در این پژوهش، میزان آگاهی و دانش تکنسین‌های دارویی، ضعیف برآورده شد. با توجه به اینکه درصد بالایی از افراد شرکت کننده اعلام کردند اعتماد به نفس کافی را برای فروش دارو بدون هماهنگی با داروساز دارا هستند، بروز خطای دارویی ناشی از فروش داروی اشتباه محتمل خواهد بود. از سوی دیگر مشخص شد اگر شخص تحصیلات دانشگاهی بالاتر یا مدرک تکنسین دارویی داشت، بیشتر اقدام به ارجاع بیماران به داروساز می‌نمود و بدین ترتیب احتمال بروز خطاهای دارویی کاهش می یافت. در انجام این پژوهش محدودیت هایی هم وجود داشت. از جمله اینکه تکمیل پرسشنامه در محل کار افراد در داروخانه انجام شد و ممکن است شرکت کنندگان به علت حضور داروساز مسئول فنی یا شرایط خاص داروخانه نتوانسته باشند گزینه مطابق با نظر واقعی خود را انتخاب کرده باشند. هر چند در این خصوص به آنان اطمینان داده شد که تمام نتایج کاملاً محرمانه و بی نام خواهند بود و پژوهشگران به اصل رازداری پایبندند. همچنین در حجم نمونه محدودیت‌هایی وجود داشت لذا پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های بعدی، تعداد بیشتری از تکنسین‌های دارویی و حتی المقدور در فضایی خارج از محل کار آنها، مورد ارزیابی قرار بگیرند. درمجموع با عنایت به یافته‌های پژوهش و با توجه به اینکه نگرش و آگاهی صحیح افراد، که حاصل آموزش مناسب هستند، در عملکرد صحیح موثر خواهند بود و به منظور کاهش خطاهای دارویی ناشی از اشتباهات تکنسین‌های دارویی و در نتیجه افزایش سطح سلامت جامعه، ایجاد ساختار آموزشی مدون و متمرکز برای آموزش و سنجش دانش، نگرش و عملکرد تکنسین های دارویی ضروری به نظر می رسد.

سپاسگذاری

بدینوسیله نهایت تقدیر و تشکر از همکاری تکنسین‌های دارویی شرکت کننده در این پژوهش، به عمل می آید.

References

1. Meher BR, Balan S, Pugazhentni E. Knowledge, attitude and practice of over the counter drugs among dispensers working in the retail pharmacies of a south indian city-a cross-sectional questionnaire based study. J Clin Diagnostic Res. 2018;12(1):17–20.
2. Mehralian GH, Meshkani Z, Javadi MR. Knowledge, Atitude and Practice of Pharmacicts on OTC Drugs in Qazvin. J Qazvin Univ Med Scinces. 2009;13(2):102–6.
3. Kondo Y, Ishitsuka Y, Kawabata N, Iwamoto N, Takahashi R, Narita Y, et al. Knowledge and awareness of nonpharmacist salespersons regarding over-the-counter drug use in patients with chronic kidney disease in Japan. PLoS One. 2019;14(3):1–11.
4. Uzun GD, Sancar M, Okuyan B. Evaluation of knowledge and attitude of pharmacist and pharmacy technicians on emergency contraception method in istanbul, turkey: A simulated patient study. Marmara Pharm J. 2019;23(3):395–402.
5. Rostami AR, Peikanpoor M. Collection of Pharmaceutical Laws in Iran. 1st ed. Tehran: Raze Nahan; 2014. 9–11 p.
6. Zargarzadeh A, Mostafavi SA, Chamanara M. Community Pharmacists’ Performance in Management of Cough, Diarrhea and Obesity Using Over-the-Counter Medications. J Isfahan Med Sch. 2016;16(6):127–37.
7. Mostafavi SA, Chamanara M, Khabazian E. Evaluating the Professional Practice of Pharmacists Working at Pharmacies in Isfahan City, Iran. J Isfahan Med Sch. 2013;31(237):690–700.
8. Hussain A, Ibrahim MIM. Qualification, knowledge and experience of dispensers working at community pharmacies in Pakistan. Pharm Pract (Granada). 2011;9(2):93–100.
9. Ghanbarzadegan A, Bastani P, Rezaeean M, Jooybar M, Ahmadzadeh MS. Knowledge, Attitude, and Performance of Pharmacy Staff Toward Dietary Supplements in Shiraz in 2015. J Rafsanjan Univ Med. 2018;17(6):567–78.
10. Zekovic M, Krajnovic D, Nikolic M, Stojkovic T, Gurinovic M, Glibetic M. Periconceptional folic acid supplementation: Knowledge, attitudes and counselling practice of Serbian pharmacists and pharmacy technicians. Vojnosanit Pregl. 2019;76(11):1127–38.
11. Soumya R, Devarashetty V, Jayanthi C, Sushma M. Drug dispensing practices at pharmacies in Bengaluru: A cross-sectional study. Indian J Pharmacol. 2016 Jul 1;48(4):360–4.
12. Hanoch Y, Katsikopoulos K V, Gummerum M, Brass EP. American and German Students’ 2Perceptions, and Behaviors With Respect to Over-the-Counter Pain Relievers. Heal Psychol. 2007;26(6):802–6.

عناب و فالوده عناب

?یکی از انتخاب‌های خوب در فصل بهار عناب است با طبیعتی مایل به سردی که در کاهش گرمی عارضی موثر است.

?عناب خواب‌آور خوبی است و اعصاب را آرام می‌کند. پس مقوی مغز وحافظه است.
عناب در کنترل_چربی،
فشارخون و قندخون نیز چاره‌ساز و ملین خوبی است

?در طبایرانی عناب را چاق کننده بدن ومقویمعده و کبد بیان کرده‌اند.

?جرم عناب هضم سختی دارد و اگر جوشانده شود و شیره‌کشی شود همه خواصش به بدن می‌رسد.

?عناب در کنترل آلرژی‌ های فصلی و خارش و کهیر نیز موثر است. با توجه
به فصل بهار، اگر سابقه مشکلات آلرژی دارید عناب را فراموش نکنید.

?روش تهيه فالوده عناب:

۷ عدد عناب را با سیب خرد شده با شعله ملایم بپزید. سپس عناب‌ها را با پشت قاشق شیره‌کشی کنید و تفاله را دور بریزید.فالوده آماده است.

?این فالوده در کاهش خارش و علایم کهیر هم‌چنین در درمان سرفه‌ی خشک و آبریزش بینی نیز مفید است.

ناحیه ای از دهان که قرار است تحت درمان قرار گیردو نوع درمان مورد نظر،وضعیت صندلی بیمار را تعیین می کند.چند پوزیشن وجود دارد که بیمار می تواند در آن قرار بگیرد.
۱- پوزیشن Uprithtعمودی :پشتی صندلی صاف و با زاویه ۹۰درجه است. این پوزیشن در هنگام نشستن و مرخص کردن بیماران استفاده می شود. همینطور ممکن است برای رادیوگرافی و قالبگیری استفاده شود.
۲- پوزیشن سوپاین Supine: پشتی صندلی خوابیده می شود تا بیمار کاملا دراز بکشد.بدلیل شکل صندلی، بیمار کاملا صاف نخواهد بود.سر بیمار و زانوها حدودا در یک سطح خواهند بود.اغلب درمانهای دندانپزشکی در این وضعیت انجام می شود.
۳-وضعیت ساب سوپاینTrendelenberg : هنگامی اطلاق می شود که سر بیمار کاملا پایین تر از پاهای او قرار گیرد. این پوزیشن مخصوصا در شرایط اورژانسی که بیمار غیر هوشیار میشود توصیه می گردد.

شما با شرکت در دوره های آموزش تکنسین دستیار دندانپزشک می توانید به یک تکنسین خوب تبدیل شوید.

دندان از نمای ماکروسکوپی به 3 قسمت زیر تقسیم می شود:
1) تاج 2) ریشه 3) طوق (سرویکس Cervix)
تاج بر 2 نوع است:
تاج آناتومیک: به بخشی از دندان که توسط بافت مینا پوشانده می شود تاج آناتومیک گفته می¬شود و اندازه آن تقریباً در تمام عمر ثابت است.
تاج کلینیکی: به بخشی از دندان که در دهان قابل مشاهده می باشد تاج کلینیکی گفته می¬شود و میزان آن به محل اتصال لثه به دندان بستگی دارد و طبیعتاً طول تاج کلینیکی در طول عمر متغییر است. کوتاهترین تاج کلینیکی مربوط به زمان رویش دندان می باشد.

ریشه  بر 2 نوع است:
ریشه آناتومیک: به بخشی از ریشه که توسط سمان پوشانده می شود، ریشه آناتومیک گفته می شود.
ریشه کلینیکی: به بخشی از دندان که درون زوائد آلوئولی قرار داشته و قابل مشاهده نیست ریشه کلینیکی گفته می شود.
فورکا (Furcation): به محل انشعاب ریشه ها در دندانهای چند ریشه ای گفته می شود به عبارت دیگر می توان فورکا را محل اتصال ریشه دانست.
اپکس (Apex): انتهای مخروطی شکل هر ریشه را اپکس می نامند.
اپیکال به معنای هر چیزی که در اپکس واقع شده است و پری اپیکال به معنای اطراف اپکس است.
فورامن اپیکال: سوراخ انتهای ریشه است که محل ورود و خروج عروق و اعصاب تغذیه کننده دندان می باشد.
طوق (Cervix): طوق یا گردن دندان محل اتصال تاج و ریشه به یکدیگر می باشد. دندان در طوق باریک می شود.
CEJ: محل اتصال سمان ریشه به مینای تاج را Junction Enamel Cemento می نامند که همان طوق دندان است و خطی را به نام خط سرویکال بوجود می آورد.

اگر می خواهید تکنسین دستیار دندانپزشک شوید می توانید از آموزش مجازی تکنسین دستیاری دندانپزشکی استفاده کنید.

کام(Palate):

همان سقف دهان است.به دو قسمت کام سخت و کام نرم تقسیم می­شود:

1.کام سخت(Hard palate): دو سوم (_3/²) قدامی کام بوده که در زیر آن استخوان قرار دارد. مخاط پوشاننده آن از نوع مخاط جونده بوده و اجزاء زیر در آن قابل تشخیص است:

الف: روگا (Rugae) : برجستگی­های عرضی در ₃/¹ قدامی کام سخت در فک بالا که به طرفین کشیده شده و در جوییدن غذا کمک می­نماید.

• ب: اینسایسیو پاپیلا (Incisive papilla): برجستگی بیضی شکل بافت نرم بلافاصله پشت دندانهای جلویی چپ و راست مرکزی که روی اینسایسیو فورامن را می­پوشاند (پاپیلا به جوانه بیضی شکل بافت نرم گفته می­شود)

2.کام نرم(Soft palate): یک سوم ( _3/¹ ) خلفی کام بوده که در زیر خود استخوان ندارد و به لوزه­ها ختم می­شود. زبان کوچک به صورت زائده­ای در خط وسط آن دیده می‌شود. کام نرم به هنگام غذا خوردن و صحبت کردن به سمت بالا و پایین حرکت می­نماید.

اندواستیل از انواع ایمپلنت به شمار می‌رود که در اصطلاح علمی از آن به‌عنوان فرورونده یاد می‌کنند. حال چرا فرورونده برای آن انتخاب ‌شده است؟ درواقع در این نوع روش ایمپلنت اندواستیل در استخوان فک کاملاً فرو رفته و دندان را در جایگاه خودش محکم نگه می‌دارد. این نوع ایمپلنت دندان اغلب برای افراد مسن که از دندان‌های مصنوعی برخوردارند نیز مناسب می‌باشد. خوردن و جویدن از این طریق برای این افراد راحتر شده و آن‌ها می‌توانند از طریق این روش برای محکم شدن دندان‌های مصنوعی خود بهره‌مند شوند.

از موارد مهم در رابطه با این نوع ایمپلنت این است که مدت‌زمانی مشخص برای فرورفتن و جوش خوردن آن با استخوان فک موردنیاز است. ممکن است این زمان کوتاه و یا طولانی باشد. مدت‌زمان این مرحله بستگی به سن و شرایط بدنی فرد متقاضی دارد. سه نوع تیغه‌ای، رزوه دار و همچنین پیچ از انواع ایمپلنت اندواستیل شناخته می‌شوند