یکی از رایج‌ترین آزمایشات برای بررسی بسیاری از پیشامدها و بیماری‌ها در دوره آموزش تکنسین آزمایشگاه آزمایش ادرار (Urinalysis) می‌باشد؛ پیشامدهایی همچون بارداری و بیماری‌هایی همچون سنگ کلیه. یکی از مزایای این آزمایش در دسترس بودن سریع آن می‌باشد که در اغلب موارد نیازی به آمادگی خاصی ندارد. بسیاری از بیماری‌های کلیوی اگر با این آزمایش تشخیص داده نشوند می‌توانند به یک نارسایی مزمن کلیه تبدیل شوند. بهترین نتایج حاصل از این آزمایش معمولا روی ادرار صبح اول وقت بدست می‌آید؛ زیرا ادرار صبح هنگام دارای اسمولالیته بالا و PH پایین می‌باشد. (منظور از اسمولالیته، غلظت املاح در ۱۰۰۰ گرم آب می‌باشد.) علاوه‌بر مواردی که در بالا اشاره شد، این آزمایش برای تشخیص عفونت دستگاه ادراری (عفونت در مثانه، کلیه‌ها و حالب)، تعیین قند در بیماران دیابتی، بررسی فشار خون بالا و بعضی دیگر از بیماری‌های کلیوی و کبدی خاص دیگر انجام می‌گیرد.

تحلیل آزمایش ادرار

Appearance
ظاهر ادرار طبیعی شفاف است؛ اما گاهی اوقات کدری ادرار می تواند دلایلی داشته باشد که عبارتند از رسوب فسفاتها یا اورات ها. هم چنین گلبول های قرمز یا سفید، اپی تلیالها و برخی باکترب ها نیز ادرار را کدر یا نمیه کدر می کنند. موکوس نیز نمایی مه آلود (cloudy) به ادرار می دهد.
کدر: turbid
نیمه کدر: semiturbid

colour
دامنه تغییر رنگ ادرار گسترده است و معمولا به غلظت آن بستگی دارد. شروع رنگ ها از light yellow(زرد کم رنگ) است و تا کهربایی تیره (dark yellow) متغیر است. برخی رنگ ها مهم هستند و باید مورد بررسی قرار گیرند.
قرمز: هماچورییا پورفیرینوری
سیاه: آلکاپتونوری
نارنجی: بیلیروبینوری
سفید: چرک فراوان
آبی تا سبز: عفونت سودومونایی

BLOOD
هماچوری زمانی گفته می شود که در ادرار خون وجود داشته باشد؛ اما به صورت فیزیولوژیک گلبول های قرمز می توانند در ادرار ظاهر شوند. از جمله در ورزش های سنگین، تب و عادت ماهانه و هم چنین پاتولوژیک هایی مانند التهاب حاد مثانه، تروما، زخم ها، عفونت ها، سرطان های کلیهیا مثانه، ضربه کلیه، انفارکتوس، گلومرولونفریت این دلایل وجود خون در ادار محسوب می شوند.

Hemoglubin
حضور هموگلوبین در ادرار بدون RBC است. چنان چه به دلایلی همولیز داخل عروقی در بیمار اتفاق بیفتد مانند (مارگزیدگی، ورزش های شدید مانند قدم روهای نظامی ها در روی سنگ فرش ها، آنمی همولیتیک دارویی، انگل مالاریا، ترانسفوزیون، خون ناسازگار، سوختگی های شدید و.) هموگلوبین از از RBC ها خارج و از کلیه ها عبور نموده و وارد ادرار می گردد. هم چنین اگر در هماچوری، ادرار قلیایی یا مقدار SG آن پایین (زیر ۱، ۰۰۷) باشد احتمال لیز شدن RBC ها در ادرار نیز وجود داشته و هموگلوبین ها آزاد می شوند.

Specific gravity
وزن مخصوص در واقع شاخصی است برای غلظت مواد محلول در ادرار که جهت سنجش قدرت رقیق و غلیظ کردن کلیه ها با هدف حفظ و بقای هموستاز به کار می رود. به طور طبیعی برای ادرار راندوم ۰۰۳/۱ تا ۰۳۵/۱ و برای ادرار ۲۴ ساعته در حدود ۰۱۵/۱تا ۰۲۵/۱ هست. لازم به ذکر است که SG ادرار در طول شبانه روز به علت تغییرات غذایی و میزان مصرف مایعات متفاوت است. به همین خاطر بهتر است ادرار ۲۴ ساعته بررسی شود. در هیدراتاسیون شدید و بیماری دیابت بی مزه میزان SG کاهش و در دیابت قندی ، هیدراتاسیون و اکلامپسی SG افزایش پیدا می کند.

KetonAceton
بسیاری از اجسام کتونی در طی فرایند های کاتابولیسم اسیدهای چرب شکل می گیرند. به وجود آمدن کتونوری از افزایش کتون ها ناشی می شود. زمانی که فردی دچار کمبود مصرف قند و کربوهیدرات ها باشد یا به طریقی دفع کربوهیدرات ها در بدن وی افزایش یابد و یا سلول های بدن توانایی دریافت و مصرف کربوهیدرات را نداشته باشند ، کتون ها به علت مصرف چربی ها و سوخت ناقص آن ها در ادرار و خون زیاد می شوند.

Protein
وجود پروتئین در ادرار نشانه ای از بیماری های کلیوی است. ولی در برخی مواقع مثل فیزیولوژیک و بدون بیماری مانند ورزش و تب هم دفع پروتئین در ادرار زیاد می شود. دو مکانیسم اصلی که موجب پروتئینوری می گردند عبارتند از : صدمه گلومرولی و اختلال در عمل بازجذب توبول ها . میزان پروتئینوری در ارزیابی بیماری کلیوی مهم است.

PH

به طور طبیعی بین ۶/۴_۸ متغییر است و معمولا حدود ۶ و کمی اسیدی است. در اسیدوز توبولار کلیوی بر عکس اسیدوز سیستمیک PH ادرار بیش تر از ۶ می شود و چون توبول های کلیه توانایی ترشح کافییون +H را ندارند.

Glucose
مشاهده گلوکوزوی زمانی صورت می پذیرد که میزان گلوکز خون از حد آستانه کلیوی زیاد ۱۸۰mg /dl باشد. اما ممکن است که آستانه کلیوی بعضی از افراد پایین تر باشد. ترزیق کردن سرم های قندی و مصرف زیاد و یک باره کربوهیدرات ها از علل گلوکوزوری هستند. هم چنین دلیل اسمولاریته ادرار مواد محلول موجود در آن است و از ۵۰ تا ۱۲۰۰ میلی اسمول در لیتر متغیر است. اسمولاریته بر اثر هیدریشت و عوامل تاثیر گذار بر وزن مخصوص ادرار قرار می گیرد.

آزمایشات روتین که باید هر تکنسین آزمایشگاه بداند شامل :

• آزمایش خون:

CBC_FBS_BS_Hb-HCT_PLT-PT-PTT-Cholestrol_Fb-Cr- BUN-Na-K-Ca-LDL-HDL

• آزمایش ادرار : UA-UC

• آزمایش مدفوع : گایاگ و کشت مدفوع

سایر آزمایشات غیر روتین است و در مورد بیماران خاص استفاده می شود شامل :

• آزمایش مغز نخاع

• آزمایش خلط

• آزمایش کشت تراشه

حروف اختصاصی در هر آزمایش

• FBS : قند خون ناشتا
• MCHC : غلظت متوسط همو گلوبین
• WBC : شمارش گلبول های سفید
• RBC : شمارش گلبول های قرمز
• HB : همو گلوبین
• HC :هماتو کریت( درصد گلبول های قرمز در خون )
• HCV : حجم متوسط گلبول های قرمز
• HCH : مقدار متوسط همو گلوبین در گلبول های قرمز
• R.D.W : ضریب تغییرات اندازه گیری گلبول های قرمز
• PLT : شمارش پلاکت ها
• PTE : در صد پلاکت ها
• MPV : حجم متوسط پلاکت ها
• MCH : وزن متوسط هموگلوبین
• MCV : حجم متوسط هموگلوبین
• M/E : نسبت سلول های زاینده گلبول سفید به قرمز
• RDW : پهنای گلبول قرمز در منحنی
• UA : تجزیه کامل ادرار ( PH ، رنگ ، بو ، توده های متراکم )
• TGs : تری گلیسیرید ( چربی که باعث رسوب در رگ هاو عروق می شود )
• HCG : تست حاملگی
• FSB : آزمایش قند خون

1_ شفافیت ادرار (توربیدیتی)
ادرار تازه شفاف است. از جمله علل کدری ادرار می توان به فسفاتوری اشاره کرد. پس از مصرف غذا و مقداری شیر ، کریستال فسفات اضافی در ادرار قلیایی شروع به رسوب می کند و اغلب متناوب هستند. علائمی در بیمار مشاهده نمی شود و در صورتی که ادرار با اسید استیک اسیدی گردد شفاف می شود. هم چنین در آزمایش های میکروسکوپی کریستال های فسفات آمورف نیز دیده می شود. از جمله علل کدری ادرار می توان به پیوری اشاره کرد. در این بین نیز وجود تعداد زیاد wbc در ادرار و بوی تند و زننده موجب افتراق آن از علت های دیگر خواهد شد. کایلوری نیز از دلایل نادری است که باعث کدری ادرار می شود که از ارتباط غیر طبیعی سیستم لنفاوی و ادراری حاصل می شود.

2_ وزن مخصوص ادرار در آزمایش ادرار
وزن مخصوص ادرار نشان از وضعیت هیدریشن بیمار است. اما گاهی می تواند ناشی از کارکرد غیر طبیعی کلیه باشد. به طور طبیعی وزن مخصوص بین ۰۰۸/۱ الی ۰۲۰/۱هست. چنان چه این میزان زیر ۰۰۸/۱باشد، رقیق و اگر از ۰۲۰/۱ بیشتر باشد، غلیظ است. در صورت تکرار ۰۱۰/۱ در چند آزمایش متوالی ، تشخیص CRF یا ARF مطرح می شود.

3_ رنگ ادرار

ادرار به طور طبیعی زرد کم رنگ (Pale yellow) به دلیل وجود پیگمانیوروکروم (urochrom) است.

علل تغییر رنگ ادرار عبارتند از:

میزان غلظت ادرار
خوراکی ها
داروها
تولیدات متابولیسم بدن
عفونت ادراری

چنان چه رنگ ادرار طبیعی نباشد، بایستی تمامی موارد بررسی شوند. سندروم کهنه قرمز(red daiaper syndromeبه دلیل باکتری سراشیا مارسسنس است که موجب نگرانی مادران می شود.