قابل توجه متقاضیان محترم به مناسیت ایام مبارک دهه فجر

مرکزآموزش انجمن پرستاری ایران برای ثبت نام کنندگان در این تاریخ تخفیف ویژه اعمال می نماید(باظرفیت محدود)

قطره چیست؟
شاید منطقی آن باشد که قطره‌یا Drop را بیش از آنکه‌یک شکل دارویی بدانیم، به عنوان یک بسته بندی درنظر بگیریم. در واقع همه‌ی اشکال دارویی محلول را می‌توان به صورت قطره ساخت. ویژگی قطره در کم حجم بودن آن است. لذا وقتی مقادیر کمی‌از دارو مورد نیاز باشد (مثلاً برای اطفال یا برای چشم) یا تنظیم دوز خیلی دقیق مد نظر باشد، دارو را بصورت قطره می‌سازند. قطره‌ها ماهیتاً ممکن است محلول، شربت، الگزیر، سوسپانسیون، دهانشویه‌یا لوسیون باشند.

اشکال دارویی زیر‎‌زبانی (Sublingual)
قرص زیرزبانی، پرل زیر زبانی و اسپری زیرزبانی معروف‌ترین اشکال دارویی از این مسیر هستند. داروهایی که در اثر اسید معده‌یا توسط آنزیمهای دستگاه گوارش و کبد از بین می‌روند، یا جذب کمی‌از روده دارند به صورت زیر زبانی ساخته می‌شوند. در مسیر زیرزبانی عبور اول کبدی وجود ندارد. بزاق دهان را پس از مصرف داروهای زیر زبانی تا چند دقیقه نباید بلعید. اسپری زیرزبانی پون محلول است در این مسیر سریعترین جذب را دارد.

اگر علاقه دارید تکنسین داروخانه شوید باید دوره های آموزش تکنسین داروخانه را طی کنید.

قرص‌ها مهمترین و پرمصرف‌ترین شکل دارویی هستند که از فشرده شدن پودر یا گرانول داروها به وجود میآیند. 5 نوع اول، قرص‌های بدون روکش و 4 نوع بعدی، قرصهای روکش‌دار هستند. در قرص‌های بدون روکش اگر دارو ذاتاً تلخ باشد طعم بد دارو کاملاً حس میشود.
1. قرص‌ فشرده شده ساده: با پرس کردن پودر یا گرانول داروها و سایر مواد اولیه ساخته می‌شوند و هیچ ویژگی خاصی ندارند.
2. قرص جوشان: به علت وجود اسید تارتاریک، اسید سیتریک و بی‌کربنات سدیم در قرص‌های جوشان، در اثر مجاورت با آب، گاز دی اکسید کربن آزاد می‌شود و اصطلاحاً جوشیدن صورت می‌گیرد. داروهایی که در آب ناپایدار هستند و نمی‌توانند در کارخانه بصورت محلول دربیایند را می‌توان به این شکل تهیه کرد و سپس در هنگام مصرف به صورت محلول درآورد. همه‌ی قرص‌های جوشان را باید به دور از رطوبت نگهداری کرد، زیرا ممکن است رطوبت هوا باعث بروز واکنش شیمیایی و خروج گاز دی اکسید کربن و تخریب ظاهر قرص شود.

3. قرص جویدنی: داروهایی را به این شکل میسازند که باید در معده و یا در هنگام ورود به روده کاملاً باز شده باشند. این قرص‌ها معمولاً دارای موادی هستند که مزه خوشایندی دارند.
4. قرص دهانی، گونه ای، بازشونده در دهان: قرص در دهان حل شده و بزاق بلعده می‌شود. در واقع هدف این قرص‌ها حل شدن سریع قرص و در نتیجه افزایش سرعت جذب است.
5. قرص مکیدنی: در این نوع قرص‌ها دارو با مکیدن در دهان، آزاد می‌شود، مثل قرص خوشبو کننده‌ی دهان.
6. قرص دارای روکش قندی: قرص توسط یک لایه‌ی قندی و رنگی پوشیده شده است به نحوی که طعم و بوی دارو حس نمیشود. به این قرص‌ها دراژه نیز گفته میشود. به علت ظاهر زیبا معمولاً خطر مسمومیت اطفال با این شکل دارو بیشتر از سایر قرص‌هاست.
7. قرص دارای روکش لایه نازک: در این نوع قرص یک لایه پلیمری نازک بر روی هسته مرکزی کشیده شده است که طعم و بوی دارو را می‌پوشاند با این تفاوت که رنگی نیست و ظاهر خیلی زیبایی ندارد.
8. قرص دارای پوشش رودهای : روی این نوع قرص روکش خاصی کشیده می‌شود که در اسید معده نامحلول و در محیط روده محلول است، بنابراین این قرص‌ها در روده باز میشوند، لذا راهش داروی آنها با تاخیر همراه است. از این رو به آنها قرص‌های دارای رهش تاخیری هم می‌گویند. معمولاً داروهایی که در اسید معده تخریب میشوند و یا عوارض گوارشی خیلی زیادی دارند به این شکل ساخته می‌شوند.
9. قرص‌های آهسته‌رهش یا پیوسته‌رهش: روکشی دارند که باعث می‌شود دارو به آرامی‌و در طول زمان آزاد شود. به این ترتیب دفعات مصرف دارو، عوارض جانبی و قیمت دارو کمتر و پذیرش بیمار نسبت به دارو بیشتر می‌شود.

جهت نسخه پیچی باید دارای مدرک رسمی نسخه پیجی باشید.

پودر، گرانول، قرص، کپسول و پرل مهمترین اشکال دارویی خوراکی جامد و محلول، شربت، الگزیر و سوسپانسیون مهمترین اشکال دارویی خوراکی مایع هستند.

پودر و گرانول
گرانول داروها از بهم چسبیدن ذرات پودر آنها به وجود میآید. حل کردن پودر داروها در آب بسیار سخت است ولی می‌توان گرانول آنها را به راحتی حل نمود. همچنین ساخت گرانول از پودر داروها باعث افزایش پایداری می‌گردد. در این شکل دارویی اگر دارو ذاتاً تلخ باشد طعم بد دارو کاملاً حس میشود.

کپسول
جنس پوسته‌ی کپسول‌ها از ژلاتین است که در محیط معده حل شده و بدون اینکه جذب خون شود دفع می‌گردد و بی اثر است. معمولاً در مقایسه با قرص ماده موثره بیشتری را در کپسول می‌توان وارد نمود. کپسولها به دو نوع سخت و نرم تقسیم میشوند. کپسولهای نرم با محلول حاوی دارو و کپسول‌های سخت با پودر یا گرانول دارو پر می‌شوند. به کپسول‌های نرمی‌که کشیده نبوده و بصورت کروی باشند "پرل" می‌گویند. پرل‌ها هم بصورت خوراکی و هم بصورت زیرزبانی ساخته می‌شوند.

جهت نسخه پیجی باید دوره های آموزش نسخه پیچی را طی کنید.

در این پدیده بیمار به مصرف برخی داروها عادت کرده و بدون آنها دچار مشکل می‌شود، بنابراین مجبور است حتماً آن‌ها را مصرف کند. مثلاً کسی که مدتی از داروهای خواب آور استفاده کرده باشد، بدون آن داروها خوابش نمی‌برد. لذا وابستگی عادت به مصرف برخی داروها که حتی ممکن است مخدر یا محرک هم نباشند، جهت زندگی با کیفیت عادی است.

اعتیاد به داروهای مخدر یا محرک
حالتی، که در آن شخص به علت مصرف برخی داروها (مخدر یا محرک) دچار ضعف اراده و تکرار مصرف خود شده و به علت عوارضی که بر سیستم عصب مرکزی شخص ایجاد می‌کند به عنوان بیماری در نظر گرفته می‌شود. بیماری اعتیاد مدارهای عصبی مربوط به نظام پاداش، انگیزش، و حافظه را در مغز دچار اختلال کرده، و اختلال در این سیستم‌ها در مغز باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روحی می‌گردد. تفاوت اعتیاد با وابستگی در سه عامل است: 1. در اعتیاد، دارو از دسته مخدرها یا محرک‌هاست. 2. در اعتیاد، هدف از مصرف نه انجام امور معمولی زندگی، بلکه برای لذت کاذب است. 3. عوارض روحی روانی اعتیاد بسیار بیشتر از وابستگی دارویی است.

تحمل یا تولرانس
مدتی پس از مصرف مداوم داروهایی که وابستگی یا اعتیاد دارند (و همچنین برخی داروهایی که این دو عارضه را ندارند مثل نیتروگلیسرین)، اثربخشی آنها به تدریج کاهش می‌یابد، به طوریکه برای ابقاء اثر درمانی باید دوز مصرفی مرتبا ًافزایش پیدا کند یا دوره‌های عدم مصرف در نظر گرفته شود، به این پدیده تحمل یا تولرانس گفته می‌شود.

سندرم محرومیت (سندرم قطع مصرف)
علائمی‌که در اثر قطع ناگهانی داروی مورد وابستگی یا اعتیاد بروز پیدا می‌کند. لذا همیشه باید از قطع ناگهانی این داروها اجتناب کرد. همچنین برخی داروها که وابستگی یا اعتیاد ندارند هم نباید ناگهانی قطع شوند مثل پروپرانولول. فهرستی از برخی داروهایی که سندرم قطع مصرف دارند را در ادامه مشاهده می‌فرمایید.

Alprazolam (Xanax), Diazepam (Valium), Lorazepam, Clonazepam, Clobazam, Nitrazepam, Midazolam, Chlordiazepoxide (Librium), Oxazepam, Flurazepam, Zolpidem (Zoldem/ Zolpirest/ Sthilnox), Methylphenidate (Ritalin/ Rubifen/ Stimdete/ Matoride), Atomoxetine (Strattera), Dextroamphetamine (Dexedrine), Modafinil (Provigil/ Modiodal), Clonidine (Catapres), Propranolol (Indera/ Pranol), Metoprolol (Metoral), Sotalol (Betapace), Codeine, Tramadol, Morphine, Oxycodone, Methadone, Diphenoxylate.

جهت نسخه پیچی باید مدرک معتبر نسخه پیچی داشته باشید.

مکانیسم اثر در داروشناسی اشاره به تعامل ویژه بیوشیمیایی دارد که از طریق آن مواد دارویی اثر دارویی خود را ایجاد می‌نماید. مکانیسم اثر معمولاً شامل هدف‌های مولکولی مشخص است که‌یک دارو به آن متصل می‌شود، و می‌تواند یک آنزیم یا گیرنده سلول باشد. محل مولکولی اثر دارو می‌تواند با بررسی آزمایشگاهی مشخص شود.
اتصال دارو به گیرنده‌ها همچون اتصال کلید به قفل است. دسته کلیدی (داروها) را فرض کنید. بعضی از کلیدها تعداد زیادی از قفل‌ها (گیرنده‌ها) را باز می‌کنند، بعضی کلیدها تعداد کمتری از قفل‌ها را باز می‌کنند، کلیدهای الکترونیکی فقط قفل خود را باز می‌کنند. هر کلیدی حتماً قفل خود را باز می‌کند (اثر درمان داروها) ولی شاید قفل‌های دیگری را هم باز کند (سایر اثرات و عوارض جانبی داروها). هر چه دارو برای گیرنده خود اختصاصی‌تر باشد عوارض جانبی آن کمتر است. اثر موضعی زمانی است که این اتصال به گیرنده در همان جایی که دارو استفاده شده است اتفاق می‌افتد. مثلا پمادی را روی پوست می‌مالیم تا بی‌حس شود. اثر سیستمیک زمانی است که در جایی از بدن دارو را استفاده می‌کنیم ولی دارو در بدن پخش می‌شود و اثر آن در جای دیگری قابل مشاهده باشد. گیرنده‌ها همان جایی نیستند که نشانه‌ها را می‌بینیم. مثلاً وقتی سرفه را در حلق احساس می‌کنیم بدین معنا نیست که گیرنده‌های کنترل کننده سرفه در حلق باشند بلکه در سیستم اعصاب مرکزی هستند.

داروی آگونیست: دارویی که با اتصال به گیرنده‌های سلول باعث فعال شدن گیرنده و پاسخ و واکنش آن سلول می‌شود. آگونیستها اغلب تقلیدکننده عمل یک ماده طبیعی در بدن هستند.
داروی آنتاگونیست: دارویی که با اتصال به گیرنده‌های سلول باعث غیرفعال شدن گیرنده و فقدان پاسخ و واکنش آن سلول می‌شود. آنتاگونیست با مسدود کردن محل اتصال مانع از اتصال و عمل آگونیست می‌گردد. آنچه که با وجود آنتاگونیست در یک سلول رخ می‌دهد بسته به نوع پیوند ایجاد شده با گیرنده ممکن است قابل بازگشت یا غیرقابل بازگشت باشد.
اختصاصی و غیراختصاصی: هنگامی‌که در مورد آگونیست یا آنتاگونیست بر روی گیرنده‌ها سخن گفته می‌شود باید به‌یاد داشته باشیم که خود گیرنده‌ها دارای انواعی مختلف مانند بتا، آلفا، گابا و غیره و هرکدام دارای چند زیر مجموعه مثلاً آلفا1 و آلفا2 و غیره هستند. اگر یک دارو پس از ورود به بدن تمامی‌گیرنده‌های هم‌نام (مثلاً آلفا) را به‌کار بیندازد یک آگونیست (یا آنتاگونیست) غیرانتخابی، و اگر با ورود به بدن تنها یک رده ویژه از یک گیرنده (مثلاً آلفا دو) را تحریک کند، آن آگونیست (و یا آنتاگونیست) انتخابی (اختصاصی) نام دارد.

اگر علاقه دارید تکنسین داروخانه شوید باید در رابطه با مطالب فوق تحقیقات بسیاری داشته باشید.

دفع فرایند پاکسازی و حذف باقی‌مانده مواد دارویی از بدن و خارج نمودن آنهاست. اصلی‌ترین مسیر دفع دارو از بدن از طریق کلیه است. خون وارد گلومرول‌های کلیه می‌شود، مواد زائد از آن عبور کرده و به طرف دیگر می‌روند و ادرار را می‌سازند و مواد غیر زائد به خون برمی‌گردند. دفع مواد دفعی از بدن گاهی هم از طریق صفرا، اشک، عرق و سایر ترشحات بدن صورت می‌گیرد.
نیمه عمر: به زمانی که طول می‌کشد تا مقدار داروی موجود در خون نصف شود یک نیمه عمر گویند. مثلاً وقتی بیان می‌شود نیمه عمر دارویی 3 ساعت است یعنی آن مقداری از دارو که توانست به خون برسد 3 ساعت دیگر نصف آن دفع شده است.

چه عواملی تعیین می‌کنند چه مقدار از یک دارو برای بیمار نیاز است؟

1) حداقل دوز موثر دارو

2) فراهمی‌زیستی

3) وزن بیمار

4) نوع و شدت بیماری

چه عواملی تعیین می‌کنند هر چند ساعت یکبار از یک دارو استفاده شود؟

1) حداکثر دوز ایمن دارو

2) فراهمی‌زیستی

3) نیمه عمر دارو

4) نوع و شدت بیماری

اگر علاقه به یادگیری نسخه خوانی دارید باید دارای مدرک معتبر نسخه خوانی باشید.

غلظت جرم در جرم: معمولاً برای بیان غلظت پمادها و کرم‌ها از غلظت جرمی‌استفاده می‌شود. بدین صورت که بیان می‌شود هر یک گرم پماد یا کرم دارویی،X میلی‌گرم از آن دارو را در خود دارد. بنابراین مثلاً وقتی بیان می‌شود که غلظت کرم واژینال استروژن کنژوگه، ششصد و بیست و پنج هزارم میلی گرم در گرم است یعنی هر گرم از آن ششصد و بیست و پنج هزارم میلی گرم دارو دارد. غلظت جرم در حجم: معمولاً برای بیان غلظت مایعات دارویی همچون شربت‌ها و آمپول‌ها از غلظت جرم در حجم استفاده می‌شود. بدین صورت که بیان می‌شود هر یک یا چند میلی‌لیتر از شربت یا آمپول، X میلی گرم از آن دارو را در خود دارد. برای شربت‌ها سوسپانسیون‌ها و الگزیرهای خوراکی معمولاً میلی گرم داروی موجود در هر پنج سی‌سی شربت را اعلام می‌کنند. برای مثال وقتی بیان می‌شود غلظت سوسپانسیون سفیکسیم صد میلی گرم در پنج سی‌سی است یعنی هر پنج سی سی از آن صد میلی گرم دارو دارد. یا وقتی اعلام می‌شود غلظت آمپول متوکاربامول هزار میلی گرم در ده سی سی است یعنی حجم آمپول ده سی سی بوده و در آن ده سی سی هزار میلی گرم دارو هست. بیان غلظتها بصورت درصد: هر دو نوع غلظت فوق را به صورت درصد نیز می‌توان بیان کرد. برای مثال وقتی می‌گوییم کرم تتراسایکلین ۳ درصد است یعنی هر ۱۰۰ گرم از کرم تتراسایکلین ۳ گرم دارو دارد. در خصوص شربت‌ها و الگزیرها نیز از درصد می‌توان استفاده کرد برای مثال در خصوص شربت پیراستام که ۲۰ درصد است می‌توان گفت که هر ۱۰۰ میلی‌لیتر از این شربت ۲۰ میلی‌گرم دارو دارد.

اصل دوز‌های خاص Unique

برخی اعداد دوز فقط مختص یک دارو هستند. یعنی آن عدد (دوز) را فقط در یک دارو می‌توان دید. ارزش دانستن دوزهای خاص هنگام نسخه خوانی مشخص می‌شود. برای مثال اگر در یک نسخه دوز 312 میلی گرم را دیدیم، آن دارو حتماً کوآموکسی کلاو است. چون داروی دیگری دوز 312 میلی گرم ندارد.
برخی از داروهایی که دوز خاص دارند؛ به عنوان مثال:
156، 228، 312، 375، 457، 625: کوآموکسی کلاو
1200000 واحد: پنی سیلین جی پروکائین
625/0 : استروژن کنژوگه
5/37 : ونلافاکسین
210 : یدوکینول
135: مبورین

اصل نسخه بدون دوز

اگر دوز دارو در نسخه نوشته نشد منظور کمترین دوز موجود در فهرست رسمی‌داروهاست.
اصل عبارتFort
اگر عبارت Fort برای دارویی اشاره شد منظور بالاترین دوز موجود در فهرست رسمی‌داروهاست. مثل اراپ فورت، پارکین سی فورت.

جهت نسخه خوانی باید دارای مدرک معتبر نسخه خوانی باشید.

داروخانه به عنوان یک سازمان

داروخانه از یک سو به عنوان موسسه‌ای که روزانه با دهها یا صدها ارباب رجوع سرکار دارد و از سوی دیگر به عنوان یک بنگاه اقتصادی با چرخش مالی نسبتاً بالا مصداق بارزی از یک سازمان است. اگر نگاه سازمانی در داروخانه وجود نداشته باشد قطعاً بازده کافی از کار حاصل نخواهد شد و حتی ممکن است با بروز اشتباهاتی، موجب ضرر و زیان (گاهی جبران ناپذیر) گردد.

ویژگی‌های یک سازمان سالم

•  کیفیت مطلوب کالا یا خدمات
•  عدم هدر رفت منابع و زمان
•  روابط خوب و محترمانه بین افراد
•  کارمندان دارای روحیه، انگیزه و تعهد بالا(در داروخانه مثلا تکنسین داروخانه)
•  ظاهر منظم، آراسته و تمیز محیط کار

نظام آراستگی سازمان 5S

به منظور نیل به اهداف یک سازمان موفق درخصوص وجود ظاهر منظم، آراسته و تمیز در محیط کار و کاهش اتلاف منابع و زمان، مجموعه ای از توصیه‌ها و روش‌ها وجود دارد که تحت عنوان 5S شناخته می‌شوند.
تفكيك و ترتیب(sort) : تفکیک اشیاء بر اساس کاربرد یا میزان استفاده‌یا ضروري و غيرضروري بودن و درصورت لزوم حذف برخی از آنها. مثلاً تفکیک دارو بر اساس اصول علمی‌و فارماکولوژی.

تثبیت(Straighten, Stabilize) : نظم و چیدمان اشیاء به نحوی که اولویت آنها در میزان مصرف یا ضروری بودن و دردسترس بودن رعایت شود. مثلاً چیدمان دارو بر اساس اصول علمی‌و قاعده FIFO.
تنظیف(Shine, Sweep) : خروج اشياء زائد، زباله و مواد خارجي در جهت دستيابي به پاكيزگي در محل كار.
استانداردسازي(standardiz) : تبدیل موارد فوق به اصول قطعی و حتمی‌و ابلاغ و مکتوب کردن آنها، قانون گذاری و تبدیل کردن سه مورد قبلی به عادت.
نگهداری و مراقبت(Sustain) : اطمینان از انجام استانداردها توسط همه افراد و نظارت بر نحوه اجرای آنها.

خصوصیات کار در داروخانه

عامل اصلی که کار در داروخانه‌ها را از بسیاری مشاغل متمایز می‌کند، مراجعین به داروخانه‌ها هستند. از این جهت که عمده افرادی که به داروخانه مراجعه می‌کنند به دنبال خرید دارو هستند و این معمولاً بدان معناست که خودشان یا یکی از نزدیکانشان دچار بیماریست، لذا از صبر وحوصله کافی برخوردار نیستند و به عبارتی آستانه تحمل پایینی دارند. همین موضوع باعث می‌شود یک تکنسین داروخانه نیاز به نوعی بینش خاص در مقابل مراجعین به داروخانه داشته باشد. در بخش مربوط به اصول نسخه پیچی روشهایی برای کاهش حساسیت و آستانه تحمل پایین مراجعین به داروخانه، با اصلاح فرآیندهای کاری داروخانه ارائه خواهد شد.

اصول اجرایی کار در داروخانه

آستانه تحمل پایین مراجعه کنندگان به داروخانه باعث می‌شود تکنسین‌های دارویی ناچار باشند سرعت خدمت رسانی را سرلوحه کار خود قرار دهد. از سوی دیگر، هرگونه اشتباه در تحویل دارو به بیمار می‌تواند منجر به اتفاقات جبران ناپذیری شود. مثلاً ممکن است مصرف یک قرص سرماخوردگی بزرگسالان (که از نگاه عامیانه به عنوان ساده ترین دارو شناخته می‌شود و البته پرفروش ترین داروی کشور از نظر تعداد می‌باشد) در بیمار دچار فشار خون کنترل نشده‌یا آنژین ناپایدار منجر به بحران فشار خون و حمله قلبی شود. از این رو دقت نیز باید سرلوحه کار ما در داروخانه باشد. اما چه عاملی بین سرعت و دقت تعادل ایجاد می‌کند تا خطایی رخ ندهد و صحت کار مورد اعتماد باشد؟ نظم.

 اصول اخلاقی کار در داروخانه

تقریباً در تمامی‌جوامع بشری از قدیم الایام تاکنون اعضای جامعه پزشکی از مورد اعتمادترین افراد در بین مشاغل مختلف بوده‌اند. این موضوع که اشخاص سلامتی خود را به دست اعضای جامعه پزشکی می‌سپارند و براساس تصمیم این متخصصین دارویی مصرف می‌کنند یا به زیر تیغ جراحی می‌روند از همین اعتماد نشات می‌گیرد. تکنسین‌های دارویی هم از این اعتماد به بهره نیستند. در واقع این اعتماد و احترام برای هر کسی که از روپوش پزشکی استفاده می‌کند بصورت طبیعی ایجاد می‌شود. نکته مهم اینجاست که بدانیم این اعتماد چگونه بدست آمده و حفظ می‌شود؟