مصرف صحیح دارو، حلقه فراموش شده زنجیره درمانی

روش صحیح مصرف دارو یکی از ارکان اصلی درمان بیماری و پیشگیری از بروز عوارض جانبی و حلقه سوم زنجیره داردرمانی است. متاسفانه معمولاً پیگیری دقیق وضعیت بیمار توسط پزشک و داروساز صورت نمی‌گیرد، لذا اطلاع دقیق بیمار در خصوص نحوه و میزان مصرف دارو بسیار حائز اهمیت است. دقت به توصیههای پزشک و داروساز از ابتدا تا انتهای دوره درمان حائز اهمیت است. مقدار دارویی که بیمار باید مصرف کند، توسط پزشک محاسبه و در نسخه قید می‌گردد. تنها کاری که بیمار باید انجام دهد این است که دقیقا مطابق توصیه پزشک و داروساز، دارو را مصرف کند. افراد بدون مشورت با پزشک نباید با با مشاهده ابتدایی‌ترین علایم بهبودی یا مشاهده اولین عوارض جانبی، دارو را خودسرانه قطع کنند. حتی با وجود مشاهده علایم بهبودی، باید دوره درمان را کامل کرد و با بروز عوارض جانبی غیر قابل تحمل، حتما با پزشک مشورت شود تا در صورت نیاز داروی جایگزین تجویز گردد. بیمار باید مطابق دستور پزشک داروی خود را به مقدار تجویز شده مصرف نماید، زیرا مصرف کم یا زیاد داروها به نفع بیمار نیست. در صورتی که دارو کمتر از مقدار تجویز شده مصرف شود، ممکن است نتواند بیماری را درمان کند  (مصرف کمتر از حداقل دوز موثر)؛ و اگر بیش از اندازه مصرف شود موجب تشدید عوارض جانبی ناخواسته و مسمومیت می‌شود (مصرف بیشتر از حداکثر دوز ایمن). مخصوصاً در هنگام مصرف مایعات دارویی، بیمار باید دقت داشته باشد که به اندازه تجویز شده مصرف کند. برای این کار باید توجه داشته باشد پیمانه را کاملاً پر از دارو بکند. در مواردی که از قاشق به عنوان پیمانه استفاده شود، باید نوع قاشق را در نظر داشته باشد، چون قاشق‌های مختلف از نظر حجم با هم متفاوت هستند. جهت نسخه خوانی باید کلاس های مربوطه را بگذرانید.

در جدول ذیل کلیه‌ی اشکال دارویی همراه با نام علمی ‌و علامت اختصاری آنها ارایه شده‌اند. یادگیری آنها برای یک تکنسین داروخانه از ضروریات است.

علامت اختصاری نام انگلیسی نام فارسی
Pow Powder پودر
Gra Granule گرانول
Cap Capsule کپسول
Pearl پرل
Tab Tablet
قرص
Comp Comprime
Compressed Tab قرص فشرده شده ساده
Eff. Tab Effervescent Tab قرص جوشان
Chew. Tab Chewable Tab قرص جویدنی
Buccal Tab قرص دهانی (گونه ای)
Lozenge = Troch قرص مکیدنی
Scored Tab قرص خط دار
M.C. Tab Micro Coated Tab قرص میکروکوت
S.C. Tab Sugar Coated Tab قرص با روکش قندی
F.C. Tab Film Coated Tab قرص با روکش فیلم
E.C. Tab Enteric Coated Tab
قرص با روکش روده‌ای
G.R. Tab Gastro Resistant Tab
S.R Tab Sustained Release Tab قرص با روکش آهسته رهش یا پیوسته رهش
(رهش کنترل شده)
E.R & X.R Tab Extended Release Tab
C.R Tab Controlled Release Tab
P.R Tab Prolonged Release Tab
M.R Tab Modified Release Tab
Oral. Sol Oral Solution محلول خوراکی
Syr Syrup شربت
Elexir الگزیر
Susp Suspension سوسپانسیون
gtt Oral Drop قطره خوراکی
Sub. Tab Sublingual Tab قرص زیرزبانی
Sub. Pearl Sublingual Pearl پرل زیرزبانی
Sub. Spray Sublingual Spray اسپری زیرزبانی
Amp Ampule آمپول
Prefilled Syring سرنگ از قبل پرشده
Vial ویال
Pen پن (قلم دارویی)
Sol for Inf Solution for IV Infusion محلول انفوزیون
وریدی (سرم)
Top. Sol Topical Solution محلول موضعی
Top. Gel Topical Gel ژل
Lot Lotion لوسیون
Top. Cream Topical Cream کرم
Top. Oint Topical Ointment پماد
Patch Transdermal Patch پچ ترنسدرمال
Supp Suppository شیاف
Enema انما (تنقیه، اماله)
Rec. Oint Rectal Ointment پماد مقعدی
Vag. Dutch Vaginal Dutch دوش واژینال
Vag. Supp Vaginal Suppository شیاف واژینال
Vag. Cream Vaginal Cream کرم واژینال
Vag. Oint Vaginal Ointment پماد واژینال
Vag. Tab Vaginal Tablet قرص واژینال
Inhaler, Spray, Puffer اسپری ریوی
Neb Nebulizer محلول یا سوسپانسیون استنشاقی
Sol or Susp for Inhalation Solution or Suspention
for Inhalation
Inhal. Cap Inhalation Cap کپسول استنشاقی
Nas. Spray Nasal. Spray اسپری بینی
Nas. Drop Nasal. Drop قطره بینی
Eye. Drop قطره چشمی
Opht. Drop Ophtalmic. Drop
Eye. Oint Eye. Ointment پماد چشمی

Opht. Oint Ophtalmic. Ointment
Eye. Gel ژل چشمی
Opht. Gel Ophtalmic. Gel
Ear. Drop قطره گوشی
Paste خمیر دهانی
Orabase. Oint Orabase Ointment
Mouthwash دهانشویه

اسپری ریوی، کپسول استنشاقی، پودر استنشاقی، محلول استنشاقی و سوسپانسیون استنشاقی مهمترین اشکالی هستند که با هدف رساندن دارو به ریه استفاده می‌شوند.

اسپری ریوی
انواع مختلفی از اسپری ریوی دارد که طرز کار آنها در بخش اصول مصرف دارو توضیح داده خواهد شد. از جمله می‌توان به اسپری با دوز مشخص (MDI)، توربوهالر و دیسکوس اشاره نمود.

کپسول استنشاقی
این شکل دارویی برای رساندن پودر داخل کپسول به ریه مصرف می‌شود. بدین منظور از دستگاه روولایزر یا هندی‌هالر استفاده می‌کنند.

محلول یا سوسپانسیون استنشاقی
از این شکل دارویی برای رساندن محلول یا سوسپانسیون به ریه استفاده می‌شود. این کار در بیمارستان و به کمک دستگاه تهویه مکانیکی یا ماشین بیهوشی انجام می‌گیرد.

اشکال دارویی بینی 

اسپری بینی و قطره بینی مهمترین اشکالی هستند که با هدف رساندن دارو به عروق خونی انتهای بینی استفاده می‌شوند. هم اثر موضعی (معمولاً قطره‌ها) و هم اثر سیستمیک (معمولاً اسپری‌ها) از این اشکال دارویی انتظار می‌رود.

 اشکال دارویی چشمی‌(Ophtalmic)

قطره چشمی، پماد چشمی‌و ژل چشمی‌مهمترین اشکالی هستند که با هدف رساندن دارو به مویرگ‌های خونی چشم برای اثر موضعی استفاده می‌شوند.

 اشکال دارویی گوشی (Ear)

قطره گوشی مهمترین شکلی دارویی است که با هدف رساندن دارو به گوش میانی و گوش داخلی برای اثر موضعی استفاده می‌شود.

 اشکال دارویی داخل دهانی (Inter Oral)

نیمه جامدات دهانی (خمیر) و محلول‌های دهانی (دهانشویه) مهمترین اشکالی هستند که با هدف رساندن دارو به داخل دهان برای اثر موضعی استفاده می‌شوند.

اگر می خواهید تکنسین داروخانه شوید باید دوره های آموزش تکنسین داروخانه را بگذرانید.

داروهای تزریقی معمولاً به سه شیوه وریدی، عضلانی و زیرپوستی تزریق میشوند. البته شیوههای دیگری مانند تزریق داخل جلدی، داخل نخاعی و داخل مفصلی نیز وجود دارد. آمپول، ویال، محلول انفوزیون وریدی (سرم)، سرنگ آماده تزریق و پن معروف‌ترین اشکال دارویی تزریقی هستند.
از جمله مهمترین مزایای این اشکال دارویی می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود: ورود سریع دارو به بدن و در نتیجه اثر بخشی فوری، ورود تمام دارو به بدن و فراهمی‌زیستی بسیار بالا، امکان طراحی داروهایی با اثربخشی طولانی مدت (Depo)، امکان تجویز داروهایی که از راه گوارشی امکان جذب ندارند. (مثل آمینوگلیکوزیدها).
از جمله محدودیت‌های اشکال دارویی تزریقی می‌توان به این موارد اشاره نمود: الزام استريل بودن وسایل تزریق، نياز به وجود فرد ماهر براي تزريق، ايجاد درد در محل تزريق، امکان آسيب به بافت‌ محل تزريق، امكان آسیب جبران ناپذیر در صورت تزریق اشتباه و ناایمن و انتقال بيماريهاي خطرناك مانند ايدز و هپاتیت، قيمت بالاتر نسبت به سایر اشکال دارویی.
داروهای تزریقی آهسته رهش
اشکال دارویی تزریقی عضلانی که بصورت Depo ساخته شده‌اند قرار است در فاصله‌ی زمانی طولانی‌تری جذب خون شوند پس استفاده از حوله‌ی آب گرم و ماساژ پس از تزریق که باعث جمع شدن خون در آن ناحیه و جذب سریع دارو می‌شوند عملاً هدف آهسته رهش بودن داروهای تزریقی دپو را مختل می‌کنند.

آمپول
داروهای تزریقی در حجم کم معمولاً بصورت آمپول ساخته می‌شوند. آمپول‌ها یک بار مصرف بوده و باقیمانده آنها قابل نگهداری نیست.

سرنگ آماده تزریق
سرنگ از قبل پر شده‌یا آماده تزریق برای داروهای تزریقی در حجم کم با قابلیت تزریق آسان، فوری و اورژانسی طراحی شده است. این شکل یک بار مصرف بوده و باقیمانده آنها قابل نگهداری نیست.

ویال
داروهای تزریقی در حجم کم (ولی بیشتر از آمپول) بصورت ویال ساخته می‌شوند. ویال‌ها چند بار مصرف بوده و باقیمانده قابل نگهداری است و مدت نگهداری به نوع دارو و شرایط نگهداری بستگی دارد. ویال‌ها محتوی محلول یا پودر برای تهیه محلول یا سوسپانسیون هستند.

پن
پن یا قلم دارویی برای داروهای تزریقی در حجم کم با قابلیت تزریق آسان، قابل تنظیم دوز و فوری طراحی شده است. پن‌ها چند بار مصرف بوده و باقیمانده قابل نگهداری است و مدت نگهداری به نوع دارو و شرایط نگهداری بستگی دارد. به محفظه داروی درون پن کارتریج می‌گویند.

محلول انفوزیون وریدی (سرم)
داروهای تزریقی در حجم زیاد را بصورت محلول انفوزیون وریدی (سرم) می‌سازند.

اگر شما دارای مدرک معتبر نسخه خوانی باشید به راحتی می توانید کار نسخه خوانی را انجام دهید.

قطره چیست؟
شاید منطقی آن باشد که قطره‌یا Drop را بیش از آنکه‌یک شکل دارویی بدانیم، به عنوان یک بسته بندی درنظر بگیریم. در واقع همه‌ی اشکال دارویی محلول را می‌توان به صورت قطره ساخت. ویژگی قطره در کم حجم بودن آن است. لذا وقتی مقادیر کمی‌از دارو مورد نیاز باشد (مثلاً برای اطفال یا برای چشم) یا تنظیم دوز خیلی دقیق مد نظر باشد، دارو را بصورت قطره می‌سازند. قطره‌ها ماهیتاً ممکن است محلول، شربت، الگزیر، سوسپانسیون، دهانشویه‌یا لوسیون باشند.

اشکال دارویی زیر‎‌زبانی (Sublingual)
قرص زیرزبانی، پرل زیر زبانی و اسپری زیرزبانی معروف‌ترین اشکال دارویی از این مسیر هستند. داروهایی که در اثر اسید معده‌یا توسط آنزیمهای دستگاه گوارش و کبد از بین می‌روند، یا جذب کمی‌از روده دارند به صورت زیر زبانی ساخته می‌شوند. در مسیر زیرزبانی عبور اول کبدی وجود ندارد. بزاق دهان را پس از مصرف داروهای زیر زبانی تا چند دقیقه نباید بلعید. اسپری زیرزبانی پون محلول است در این مسیر سریعترین جذب را دارد.

اگر علاقه دارید تکنسین داروخانه شوید باید دوره های آموزش تکنسین داروخانه را طی کنید.

روکش میکرو‌کوت
ایجاد انواع روکش‌های روده‌ای و پیوسته‌رهش روی گرانول‌ها (روکش روی گرانول‌ها قبل از پرس قرص) را میکروکوت گویند. بدین ترتیب امکان ایجاد ویژگی روکش روده‌ای و پیوسته‌رهش در کپسول‌ها هم ممکن خواهد شد (پر کردن کپسول‌های سخت از گرانول‌های میکروکوت شده).
قابلیت نصف کردن قرص‌ها
پاسخ به این سوال بسیار پرکاربرد که آیا قرصی را می‌توان نصف کرد یا نه با دو نکته صورت می‌گیرد. اولاً شکستن قرص‌های دارای روکش قندی و فیلم (لایه نازک) منجر به احساس طعم تلخ یا تحریک موضعی مخاط می‌شود. ثانیاً شکستن قرص‌های دارای روکش روده ای و پیوسته رهش، باعث از دست رفتن قابلیت روکش آنها می‌شود (مگر اینکه میکروکوت باشند). با دانستن این نکات می‌توان در هر مورد بهترین پاسخ را داد. به قرص‌هایی که بتوان آنها را نصف کرد قرص خط‌دار گویند.

محلول خوراکی
محلول‌های خوراکی از ترکیب دارو و حلال (معمولاً آب) بدست می‌آیند. در این شکل دارویی اگر دارو ذاتاً تلخ باشد طعم بد دارو کاملاً حس میشود. محلول‌ها معمولاً شفاف و رقیق هستند.

شربت
شربت‌ها فرآوردههایی مایع شامل آب، شیرین کننده و دارو هستند. مزه نامطبوع دارو به علت وجود شیرین کننده تاحدی پوشیده می‌شود. محلول‌ها معمولاً شفاف و غلیظ هستند.

الگزیر
در الگزیرها علاوه بر آب، شیرین کننده و دارو، الکل هم وجود دارد. وجود الکل سبب حل شدن داروهایی میشود که در آب نامحلول یا کم محلول هستند. به علت وجود الکل، الگزیرها باید در ظروف کاملاً بسته و دور از حرارت نگهداری شوند. الگزیرها معمولاً شفاف و غلیظ هستند.

سوسپانسیون خوراکی
سوسپانسیون شامل پراکنده شدن پودر یا گرانول دارو در آب است که گاهی به صورت آماده بسته بندی می‌شود و گاهی در هنگام مصرف توسط بیمار تهیه می‌گردد. داروهایی که در آب ناپایدار هستند را میتوان به این شکل تهیه کرد و سپس در هنگام مصرف به صورت محلول درآورد. معمولاً قسمت بالای ظروف حاوی سوسپانسیون‌ها دارای فضای خالی زیادیست تا تکان دادن و هم زدن آن‌ها راحت صورت گیرد. سوسپانسیون‌ها با هم زدن پراکنده و در حالت سکون، ته نشین می‌شوند.

جهت نسخه خوانی باید دارای مدرک معتبر نسخه خوانی باشید.

قرص‌ها مهمترین و پرمصرف‌ترین شکل دارویی هستند که از فشرده شدن پودر یا گرانول داروها به وجود میآیند. 5 نوع اول، قرص‌های بدون روکش و 4 نوع بعدی، قرصهای روکش‌دار هستند. در قرص‌های بدون روکش اگر دارو ذاتاً تلخ باشد طعم بد دارو کاملاً حس میشود.
1. قرص‌ فشرده شده ساده: با پرس کردن پودر یا گرانول داروها و سایر مواد اولیه ساخته می‌شوند و هیچ ویژگی خاصی ندارند.
2. قرص جوشان: به علت وجود اسید تارتاریک، اسید سیتریک و بی‌کربنات سدیم در قرص‌های جوشان، در اثر مجاورت با آب، گاز دی اکسید کربن آزاد می‌شود و اصطلاحاً جوشیدن صورت می‌گیرد. داروهایی که در آب ناپایدار هستند و نمی‌توانند در کارخانه بصورت محلول دربیایند را می‌توان به این شکل تهیه کرد و سپس در هنگام مصرف به صورت محلول درآورد. همه‌ی قرص‌های جوشان را باید به دور از رطوبت نگهداری کرد، زیرا ممکن است رطوبت هوا باعث بروز واکنش شیمیایی و خروج گاز دی اکسید کربن و تخریب ظاهر قرص شود.

3. قرص جویدنی: داروهایی را به این شکل میسازند که باید در معده و یا در هنگام ورود به روده کاملاً باز شده باشند. این قرص‌ها معمولاً دارای موادی هستند که مزه خوشایندی دارند.
4. قرص دهانی، گونه ای، بازشونده در دهان: قرص در دهان حل شده و بزاق بلعده می‌شود. در واقع هدف این قرص‌ها حل شدن سریع قرص و در نتیجه افزایش سرعت جذب است.
5. قرص مکیدنی: در این نوع قرص‌ها دارو با مکیدن در دهان، آزاد می‌شود، مثل قرص خوشبو کننده‌ی دهان.
6. قرص دارای روکش قندی: قرص توسط یک لایه‌ی قندی و رنگی پوشیده شده است به نحوی که طعم و بوی دارو حس نمیشود. به این قرص‌ها دراژه نیز گفته میشود. به علت ظاهر زیبا معمولاً خطر مسمومیت اطفال با این شکل دارو بیشتر از سایر قرص‌هاست.
7. قرص دارای روکش لایه نازک: در این نوع قرص یک لایه پلیمری نازک بر روی هسته مرکزی کشیده شده است که طعم و بوی دارو را می‌پوشاند با این تفاوت که رنگی نیست و ظاهر خیلی زیبایی ندارد.
8. قرص دارای پوشش رودهای : روی این نوع قرص روکش خاصی کشیده می‌شود که در اسید معده نامحلول و در محیط روده محلول است، بنابراین این قرص‌ها در روده باز میشوند، لذا راهش داروی آنها با تاخیر همراه است. از این رو به آنها قرص‌های دارای رهش تاخیری هم می‌گویند. معمولاً داروهایی که در اسید معده تخریب میشوند و یا عوارض گوارشی خیلی زیادی دارند به این شکل ساخته می‌شوند.
9. قرص‌های آهسته‌رهش یا پیوسته‌رهش: روکشی دارند که باعث می‌شود دارو به آرامی‌و در طول زمان آزاد شود. به این ترتیب دفعات مصرف دارو، عوارض جانبی و قیمت دارو کمتر و پذیرش بیمار نسبت به دارو بیشتر می‌شود.

جهت نسخه پیچی باید دارای مدرک رسمی نسخه پیجی باشید.

پودر، گرانول، قرص، کپسول و پرل مهمترین اشکال دارویی خوراکی جامد و محلول، شربت، الگزیر و سوسپانسیون مهمترین اشکال دارویی خوراکی مایع هستند.

پودر و گرانول
گرانول داروها از بهم چسبیدن ذرات پودر آنها به وجود میآید. حل کردن پودر داروها در آب بسیار سخت است ولی می‌توان گرانول آنها را به راحتی حل نمود. همچنین ساخت گرانول از پودر داروها باعث افزایش پایداری می‌گردد. در این شکل دارویی اگر دارو ذاتاً تلخ باشد طعم بد دارو کاملاً حس میشود.

کپسول
جنس پوسته‌ی کپسول‌ها از ژلاتین است که در محیط معده حل شده و بدون اینکه جذب خون شود دفع می‌گردد و بی اثر است. معمولاً در مقایسه با قرص ماده موثره بیشتری را در کپسول می‌توان وارد نمود. کپسولها به دو نوع سخت و نرم تقسیم میشوند. کپسولهای نرم با محلول حاوی دارو و کپسول‌های سخت با پودر یا گرانول دارو پر می‌شوند. به کپسول‌های نرمی‌که کشیده نبوده و بصورت کروی باشند "پرل" می‌گویند. پرل‌ها هم بصورت خوراکی و هم بصورت زیرزبانی ساخته می‌شوند.

جهت نسخه پیجی باید دوره های آموزش نسخه پیچی را طی کنید.

در این پدیده بیمار به مصرف برخی داروها عادت کرده و بدون آنها دچار مشکل می‌شود، بنابراین مجبور است حتماً آن‌ها را مصرف کند. مثلاً کسی که مدتی از داروهای خواب آور استفاده کرده باشد، بدون آن داروها خوابش نمی‌برد. لذا وابستگی عادت به مصرف برخی داروها که حتی ممکن است مخدر یا محرک هم نباشند، جهت زندگی با کیفیت عادی است.

اعتیاد به داروهای مخدر یا محرک
حالتی، که در آن شخص به علت مصرف برخی داروها (مخدر یا محرک) دچار ضعف اراده و تکرار مصرف خود شده و به علت عوارضی که بر سیستم عصب مرکزی شخص ایجاد می‌کند به عنوان بیماری در نظر گرفته می‌شود. بیماری اعتیاد مدارهای عصبی مربوط به نظام پاداش، انگیزش، و حافظه را در مغز دچار اختلال کرده، و اختلال در این سیستم‌ها در مغز باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روحی می‌گردد. تفاوت اعتیاد با وابستگی در سه عامل است: 1. در اعتیاد، دارو از دسته مخدرها یا محرک‌هاست. 2. در اعتیاد، هدف از مصرف نه انجام امور معمولی زندگی، بلکه برای لذت کاذب است. 3. عوارض روحی روانی اعتیاد بسیار بیشتر از وابستگی دارویی است.

تحمل یا تولرانس
مدتی پس از مصرف مداوم داروهایی که وابستگی یا اعتیاد دارند (و همچنین برخی داروهایی که این دو عارضه را ندارند مثل نیتروگلیسرین)، اثربخشی آنها به تدریج کاهش می‌یابد، به طوریکه برای ابقاء اثر درمانی باید دوز مصرفی مرتبا ًافزایش پیدا کند یا دوره‌های عدم مصرف در نظر گرفته شود، به این پدیده تحمل یا تولرانس گفته می‌شود.

سندرم محرومیت (سندرم قطع مصرف)
علائمی‌که در اثر قطع ناگهانی داروی مورد وابستگی یا اعتیاد بروز پیدا می‌کند. لذا همیشه باید از قطع ناگهانی این داروها اجتناب کرد. همچنین برخی داروها که وابستگی یا اعتیاد ندارند هم نباید ناگهانی قطع شوند مثل پروپرانولول. فهرستی از برخی داروهایی که سندرم قطع مصرف دارند را در ادامه مشاهده می‌فرمایید.

Alprazolam (Xanax), Diazepam (Valium), Lorazepam, Clonazepam, Clobazam, Nitrazepam, Midazolam, Chlordiazepoxide (Librium), Oxazepam, Flurazepam, Zolpidem (Zoldem/ Zolpirest/ Sthilnox), Methylphenidate (Ritalin/ Rubifen/ Stimdete/ Matoride), Atomoxetine (Strattera), Dextroamphetamine (Dexedrine), Modafinil (Provigil/ Modiodal), Clonidine (Catapres), Propranolol (Indera/ Pranol), Metoprolol (Metoral), Sotalol (Betapace), Codeine, Tramadol, Morphine, Oxycodone, Methadone, Diphenoxylate.

جهت نسخه پیچی باید مدرک معتبر نسخه پیچی داشته باشید.

مکانیسم اثر در داروشناسی اشاره به تعامل ویژه بیوشیمیایی دارد که از طریق آن مواد دارویی اثر دارویی خود را ایجاد می‌نماید. مکانیسم اثر معمولاً شامل هدف‌های مولکولی مشخص است که‌یک دارو به آن متصل می‌شود، و می‌تواند یک آنزیم یا گیرنده سلول باشد. محل مولکولی اثر دارو می‌تواند با بررسی آزمایشگاهی مشخص شود.
اتصال دارو به گیرنده‌ها همچون اتصال کلید به قفل است. دسته کلیدی (داروها) را فرض کنید. بعضی از کلیدها تعداد زیادی از قفل‌ها (گیرنده‌ها) را باز می‌کنند، بعضی کلیدها تعداد کمتری از قفل‌ها را باز می‌کنند، کلیدهای الکترونیکی فقط قفل خود را باز می‌کنند. هر کلیدی حتماً قفل خود را باز می‌کند (اثر درمان داروها) ولی شاید قفل‌های دیگری را هم باز کند (سایر اثرات و عوارض جانبی داروها). هر چه دارو برای گیرنده خود اختصاصی‌تر باشد عوارض جانبی آن کمتر است. اثر موضعی زمانی است که این اتصال به گیرنده در همان جایی که دارو استفاده شده است اتفاق می‌افتد. مثلا پمادی را روی پوست می‌مالیم تا بی‌حس شود. اثر سیستمیک زمانی است که در جایی از بدن دارو را استفاده می‌کنیم ولی دارو در بدن پخش می‌شود و اثر آن در جای دیگری قابل مشاهده باشد. گیرنده‌ها همان جایی نیستند که نشانه‌ها را می‌بینیم. مثلاً وقتی سرفه را در حلق احساس می‌کنیم بدین معنا نیست که گیرنده‌های کنترل کننده سرفه در حلق باشند بلکه در سیستم اعصاب مرکزی هستند.

داروی آگونیست: دارویی که با اتصال به گیرنده‌های سلول باعث فعال شدن گیرنده و پاسخ و واکنش آن سلول می‌شود. آگونیستها اغلب تقلیدکننده عمل یک ماده طبیعی در بدن هستند.
داروی آنتاگونیست: دارویی که با اتصال به گیرنده‌های سلول باعث غیرفعال شدن گیرنده و فقدان پاسخ و واکنش آن سلول می‌شود. آنتاگونیست با مسدود کردن محل اتصال مانع از اتصال و عمل آگونیست می‌گردد. آنچه که با وجود آنتاگونیست در یک سلول رخ می‌دهد بسته به نوع پیوند ایجاد شده با گیرنده ممکن است قابل بازگشت یا غیرقابل بازگشت باشد.
اختصاصی و غیراختصاصی: هنگامی‌که در مورد آگونیست یا آنتاگونیست بر روی گیرنده‌ها سخن گفته می‌شود باید به‌یاد داشته باشیم که خود گیرنده‌ها دارای انواعی مختلف مانند بتا، آلفا، گابا و غیره و هرکدام دارای چند زیر مجموعه مثلاً آلفا1 و آلفا2 و غیره هستند. اگر یک دارو پس از ورود به بدن تمامی‌گیرنده‌های هم‌نام (مثلاً آلفا) را به‌کار بیندازد یک آگونیست (یا آنتاگونیست) غیرانتخابی، و اگر با ورود به بدن تنها یک رده ویژه از یک گیرنده (مثلاً آلفا دو) را تحریک کند، آن آگونیست (و یا آنتاگونیست) انتخابی (اختصاصی) نام دارد.

اگر علاقه دارید تکنسین داروخانه شوید باید در رابطه با مطالب فوق تحقیقات بسیاری داشته باشید.