ارزیابی اولیه
الف- ایجاد راه هوایی باز:درصورت مسدود بودن راه هوایی،قبل ازدادن تنفس مصنوعی باید
       ابتدا راه هوایی را باز کرد.
ب -  برقراری تنفس : انجام یکی از روش های تنفس مصنوعی با توجه به شرایط مصدوم در
       صورت اختلال تنفسی بیمار
ج -  جریان خون مناسب : اطمینان از  گردش خون در کلیه اعضای بدن مصدوم
د  -  درمان خونریزی : کنترل آن و تزریق خون در صورت نیاز

ارزیابی ثانویه

 * مصاحبه و گرفتن شرح حال

 * معاینه علایم حیاتی ، این علائم به ترتیب  ذیل می باشد :
  1. درجه هوشیاری :
                  الف- هوشیاری کامل                 ب- حواس پرتی مختصر
                  ج- خواب آلودگی                       د- اغماء

  2.تنفس: که عبارت است از وارد کردن هوا به داخل شش ها (دم) و خارج کردن آن ازشش ها (بازدم)
 در بررسی تنفس باید سه مسئله  را در نظر داشت :عمق،تعداد و نظم تنفس.v 
 تعداد تنفس در سنین مختلف ،متفاوت می باشد :v 
- نوزادان زیر یک سال  : 50 - 25 بار در دقیقه
- کودکان 1  تا  8  سال  : 25- 20  بار در دقیقه
- بزرگسالان                : 20- 12 بار در دقیقه

 

3. نبض: خون در هنگام عبور از سرخرگ ها به دیواره آنها ضربه می زند که به این ضربات نبض گفته می شود.نبض از نظر تعداد و زمان با انقباضات قلب برابر است.
 تعداد نبض نیز با توجه به سن،جنس و جثه افراد متغییر است:v
- نوزادان زیر یک سال : 120- 100 بار در دقیقه
- کودکان 1  تا  8  سال : 100- 80   بار در دقیقه
- بزرگسالان               : 80 – 60  بار  در دقیقه 
- ورزش کاران            : 45 بار در دقیقه
 نقاط لمس نبض :v
1.سرخرگ زند زبرین( رادیال): رایج ترین محل گرفتن نبض بوده و درسطح داخلی مچ دست
  بالاتر از انگشت شست لمس می شود.
2.سرخرگ  گردنی یا سباتی (کاروتید): در دو طرف سیب آدم و کمی درعمق لمس می گردد.
3.سرخرگ لامی (فمورال): در کشاله ران لمس می گردد.
4.سرخرگ بازویی (براکیال ) :در کودکان ازاین سرخرگ می توان برای گرفتن نبض استفاده
   کرد.
5. سرخرگ قوزک پا (پشت تی بیا ) : در قسمت  داخل قوزک پا لمس می شود.
چند نکته مهم در مورد بررسی نبض:
 در افراد بیهوش از لمس نبض کاروتید استفاده می شود.زیرا هم قدرت نبض درآن بیشتراست و هم  به قلب نزدیکتر می باشدv
 اگر کاروتید لمس نشود فمورال هرگز لمس نمی شود.v
4.ضربان قلب:ضربه ای که قلب با هر بار انقباض و انبساط خود به دیواره جلویی قفسه سینه
   وارد می کند.

5.درجه حرارت بدن:همواره درحد معینی بین 5/37– 8/36درجه سانتی گراد تنظیم می شود
   کاهش درجه حرارت بدن درمواردی مانند سوء تغذیه،سرمازدگی و شوک وافزایش آن (تب)
   درمواردی مثل بیماری های عفونی،پرکاری تیروئید و گرمازدگی دیده می شود.
 رایج ترین محلهای لمس نبض مقعد(دقیق ترین)،زیربغل،پیشانی و زیر زبان می باشد.v

6. فشارخون:فشاری است که با عبورخون ازسرخرگ به دیواره آن وارد می شود،که دارای
    یک میزان ماکزیمم (حداکثر) به نام  سیستول  و یک فشار مینیمم (حداقل)  به نام  دیاستول
   می باشد.
 فشارخون نیز در سنین مختلف و با توجه به وضعیت سلامت فرد متفاوت است :v
- در کودکان زیر یک سال :سیستولیک  -  دوبرابر سن + 80 میلی لیتر جیوه
- درکودکان بین ا تا 8 سال : سیستولیک - 110- 80 میلی لیتر جیوه
- در بزرگسالان              : سیستولیک -  140- 90 میلی لیتر جیوه
                                    دیاستولیک – 90- 60   میلی لیتر جیوه

7. رنگ پوست:به مقدار خونی که از آن می گذرد و همچنین به رنگدانه هایی که در ضخامت
    پوست قرار دارند بستگی دارد.تغییر رنگ پوست شامل رنگ پریدگی در اثر شوک ، غش،
   حمله قلبی و ترس، کبود شدگی یا سیانوز در موارد خفگی  یا  بعضی مسمومیت ها  و کمبود
   اکسیژن می باشد.

8.مردمک چشم :مردمکها در افراد سالم در حالت طبیعی دارای حدود مرتب  و  اندازه کاملاَ
  مساوی هستند.با نور زیاد تنگ و با نور کم گشاد می شوند.
 مردمک های نقطه ای یا تنگ درمسمومیت بامواد مخدروخونریزی مغزی(درناحیه پلv
  مغزی) و اغماء ایجاد می شود. مردمک های  گشاد  غیر  طبیعی در مسمومیت با آمفتامین یا
  کوکائین و مرگ مغزی دیده می شود.
 
* معاینه بالینی کامل( از فرق سر تا نوک پا ): بررسی تمام اعضای بدن بیمار با دودست

کمک های اولیه چیست

تعریف
کلیه اقداماتی که توسط  یک امدادگر یا یک فرد آشنا به کمک های اولیه درمورد یک بیمار یا مصدوم  تا زمان دسترسی به مراقبت های پزشکی قطعی انجام می شود.

تاریخچه
مدارک وشواهد به جامانده حاکی از آن است،که نخستین کمک های اولیه درزمان شوالیه ها- ی مذهبی مانند  Knights Hospitallerدر قرن 11صورت گرفته است . در زمان  قرون وسطی این کمک ها به طورگسترده تری انجام  شد وسازمان هایی با هدف ارائه این خدمات شکل گرفتند که تا سال 1859 دیگر اثری از آنها به چشم نمی خورد.
تا اینکه در این سال "هانری دونان" به منظور کمک به مجروحین جنگ سالفارینو نهادی  را تشکیل داد . چهارسال بعد  با  اجتماع چهار کشور در ژنو سازمان صلیب سرخ جهانی بنیان نهاده شد.

اهداف کمک های اولیه
1.حفظ حیات مصدومین
2. جلوگیری از آسیب بیشتر
3.تسریع بهبودی

شرایطی که به کمک های اولیه نیاز دارد
1.ارتفاع زدگی
2.حوادث جنگی(اصابت گلوله ، ترکش ، بمباران ، سوختگی ها ، گازهای شیمیایی و...)
3.شکستگی ها ، تغییر محل مفصل ،پیچ خوردگی ها

4.سوختگی ها
5.انواع شوک وشوک انسولین یا کاهش قند خون
6. زایمان های ناگهانی و اوژانسی
7.گرفتگی های عضلانی(کرامپ)، کشیدگی عضلانی
8.اختلالات شیرجه ناشی از فشار بیش از حد آب
9.خفگی و غرق شدگی
10.خونریزی دستگاه گوارش
11.شرایط خاص جنسی مانند قاعدگی دردناک و پیچ خوردگی بیضه
12.حملات قلبی
13.گرمازدگی و سرما زدگی
14.غش ناشی از گرما(سنکوپ گرمایی)
15.کومای دیابتی یا ازدیاد  قند خون
16. تروما
17.مسمومیت ها
18.صرع ها ، غش و سنکوپ
19.زخم های نافذ قفسه سینه
20.دندان درد
21.خونریزی ها و زخمها (بریدگی ، ساییدگی ، خراشیدگی ، دریدگی و له شدگی

کیف کمکهای اولیه برای ورزشکاران

 
اگر شما به صورت حرفه ای، آماتور یا تفریحی تمرین یا مسابقات ورزشی انجام می دهید، باید توجه داشته باشید که کمکهای اولیه و رسیدگی فوری پس از آسیب دیدگی بدن امری بسیار مهم است.
اگر ورزش را هر از گاهی انجام می دهید و برای آن دکتر مشاوری ندارید باید حتما توجه کنید که در هنگام ورزش کردن همراه داشتن حداقل وسایل پزشکی اولیه لازم است. برای اینکار البته لازم نیست که همیشه هنگام تمرینات کیف یا جعبه ای بزرگ را دنبال خود بکشید، بلکه سعی کنید نسبت به ورزشی که انجام می دهید، وسایل کمکهای پزشکی مورد نیاز آنرا همراه داشته باشید. برای مثال اگر فوتبال بازی می کنید، سعی کنید اسپری ضربه خوردگی و گرفتگی عضله، یا کیسه یخ همراه داشته باشید. چون اکثر"ا صدمات این ورزش ضربه خوردگی یا گرفتگی عضله است.
همچنین در چنین ورزشی معمولا باند و دو تکه چوب شبیه آتل به عنوان وسایل کمک اولیه لازم می شود، چون شکستگی نیز جزو صدمات فوتبال حساب می شود.
وسایل جعبه کمکهای اولیه در ورزش
 باند و گاز – چسب:  که برای بستن زخمها سطحی و گرم نگه داشتن عضله کاربرد دارند
 اسپری ضربه خوردگی / گرفتگی عضله – کیسه یخ:برای ساکت کردن درد و مداوای ضربه خوردگی و گرفتگی عضله کاربرد دارند.
 پماد، ویسک و چسب گرم کن:جهت بستن و گرم نگه داشتن عضله در قسمت گرفته شده
 داروها:قرصهای تنظیم فشار خون، سرگیجه، حال بهم خوردگی و قند
 مواد غذایی:فراموش نکنید که تغذیه نیز گاهی به عنوان کمک اولیه کاربرد دارد. آب و نوشیدنی ها جهت رفع کمبود آب بدن. موارد غذایی مقوی مانند شکلات، خرما و ... که هم انرژی بدن را تامین می کنند و هم قند را.
دسترسی به پزشک
سعی کنید که در هنگام ورزش و یا تمرینات خود نوع دسترسی به پزشک را مشخص کنید. مثلا اگر در ورزشگاهی کوچک ورزش می کنید که دارای امکانات پزشکی نیست، از محل نزدیکترین بیمارستان یا درمانگاه آنجا اطلاع کسب کنید.
همیشه تلفنهای مراکز امداد پزشکی فوری را همراه داشته باشید ِا آنها را به خاطر بسپارید.
مشاوره با پزشک
فراموش نکنید که بهتر است تا قبل از انجام ورزش با پزشک خود مشورت کنید. پزشک را در جریان ورزش و شرایط بدنی خود قرار دهید و از او برای فراهم سازی جعبه کمکهای اولیه سوال کنید.

درمان شناسی طب سنتی

 

اصلاح  مزاج

یکی از روش‌های پیشگیری و درمان اختلالات مزاجی، رعایت تعادل مزاج خوراکی‌هاست. برای مثال به کسی که مزاج گرم و خشک دارد توصیه می‌کنند خوراکی‌های سرد و مرطوب مصرف کند و از گرما و خشکی بپرهیزد. از این رو لازم است مزاج پرمصرف ترین خوراکی‌ها را بشناسیم. همچنین برای پیشگیری و درمان بیماری‌ها، گرما و خشکی یک خوراکی را با یک خوراکی سرد و مرطوب اصلاح می‌کنند. مصلح به ماده‌ای می‌گویند که مصرف همزمان آن با ماده ای دیگر باعث حفظ تعادل مزاج شود. در جدول زیر مزاج پرمصرف ترین خوراکی‌ها به همراه مصلح آنها معرفی شده است.

 

 

پرهیز غذایی

طبیبان سنتی پرهیز غذایی را از مهمترین روشهای پیشگیری و درمان بیماری‌ها می‌دانند. برای مثال شخصی که خودش مزاج سرد و تر دارد نباید غذایی مصرف کند که باعث تشدید سرما و رطوبت در بدنش گردد، بالعکس باید به سراغ غذاهایی برود که گرما و خشکی ایجاد می‌کنند.

خوراکی‌هایی که برای افراد بلغمی مزاج ممنوعند: پنیر، کاسنی، گوشت گوساله، تخم کدو، هندوانه، اسفرزه، اسفناج، توت فرنگی، ماهی، کاهو، جو، شیر، ماست، خیار، گشنیز، لوبیا سفید، شاه تره، گوجه سبز.

خوراکی‌هایی که برای افراد دموی مزاج ممنوعند: گندم، روغن کنجد، تربچه، موز، کره و روغن حیوانی، ریحان، روغن زیتون، پونه، گوشت شتر، نخود، خرما، انار، ترخون، انبه، نعنا، شاهی، گوشت بوقلمون، انگور.

خوراکی‌هایی که برای افراد سودایی مزاج ممنوعند: شاهدانه، رب گوجه فرنگی، غوره، پنیر مانده، گشنیز، گوشت یخ زده، چای سیاه، سوسیس، کالباس، کشک، عدس، باقالی.

خوراکی‌هایی که برای افراد صفراوی مزاج ممنوعند: زعفران، فندق، خردل، شنبلیله، سیر، روغن گردو، پسته، لپه، مرزه، کرفس، نارگیل، انبه، بادام.

 

تطهیرات

در طب سنتی پنج تطهیر به عنوان روش پیشگیری و درمان مطرح شده است، منظور از تطهیر، پاکیزه نمودن و رفع ناپاکی‌هاست. این پنج مورد عبارتند از:

تطهیر ذهنی (روانی): ناظر بر دوری از افکار پلید و نزدیکی به افکار انسانی و پاک است.

تطهیر بدنی (جسمی): ناظر بر رعایت بهداشت فردی می‌باشد. اعمالی همچون: استحمام، گرفتن ناخن‌ها، کوتاه کردن موها، شستن دست‌ها و ....

تطهیر گوارشی (معدی): ناظر بر حلال خوردن، به‌اندازه خوردن، درست خوردن، به موقع خوردن و روزه گرفتن و نخوردن است.

تطهیر دموی (خونی): ناظر بر اعمالی همچون حجامت و فصد می‌باشد.

تطهیر جنسی: ناظر بر ارضای میل جنسی از راه صحیح است.

 

حجامت

حجامت یک روش خونگیری سنتی است كه جهت درمان برخی بيماري‌ها استفاده می‌شود و داراي سابقه تاريخي چند هزار ساله بوده و به عنوان يك توصیه مذهبی هم مطرح شده است، هر چند تفاوت‌هایی در انواع کهن، سنتی ایرانی و مذهبی آن وجود دارد. اگر حجامت بدون تیغ زدن و خونریزی انجام شود به آن بادکش می‌گویند. قدیمی‌ترین اسناد موجود، بر استفاده از حجامت (Cupping) در مصر باستان اشاره می‌کند. همچنین نشانه‌هایی از استفاده این روش توسط چینی‌ها و یونانی‌ها هم وجود دارد. قدمت حجامت در ایران به قبل از اسلام می‌رسد. در تاریخ آمده که یکی از پادشاهان ساسانی به نام بهرام، مروج اصلی این روش در امپراطوری ایران بوده است. طبیبان سنتی ایران، بیماری‌های ناشی از افزایش دم (خون) را با حجامت درمان می‌کردند. حجامت پیشگیری کننده و درمانگر طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها می‌باشد، از جمله:

Ø     سردرد و دردهای عضلانی و اسکلتی

Ø     هایپرلیپیدمی (بالا بودن چربی خون)

Ø     بیماری‌های قلبی عروقی

Ø     آکنه و جوش

مهمترین عامل نگرانی در خصوص انجام حجامت، دخالت افراد فاقد صلاحیت علمی و فنی و تجربه در این امر است که می‌تواند خطرات زیر را در پی داشته باشد:

Ø     خونریزی بیش از حد و عدم توانایی در کنترل آن

Ø     ایجاد اسکار و باقی ماندن جای زخم‌ها

Ø     انتقال بیماری‌های خطرناک مثل ایدز و هپاتیت

طبیبان سنتی، حجامت را در افراد زیر ممنوع می‌دانند:

Ø     افراد دچار بیماری‌های خونی و اختلالات انعقادی

Ø     افراد بلغمی مزاج

Ø     زنان در دوران قاعدگی و بارداری

Ø     نوزادان

نکاتی پیرامون حجامت:

Ø     هنگام حجامت نباید گرسنه بود، البته بلافاصله پس از صرف غذا هم نباید حجامت نمود.

Ø     قبل و بعد از حجامت، خوردن عسل و انار شیرین توصیه می‌شود.

Ø      قبل و بعد از حجامت نباید ارتباط جنسی داشت.

Ø     بین استحمام و حجامت باید فاصله زمانی وجود داشته باشد.

فصد

در طب سنتی، فصد یا رگ زدن به ایجاد یک سوراخ کوچک در دیواره رگ می‌گویند که باعث خروج شدید خون از بدن می‌شود، طبیبان سنتی معتقدند که با این کار همه اخلاط (خون، بلغم، سودا و صفرا) از بدن خارج شده و به یک باره همگی کاهش می‌یابند، به همین علت، فصد را یک پاکسازی و استفراغ کلی می‌دانند که در مواقعی تجویز می‌شود که همه اخلاط بصورت شدید و ناگهانی زیاد شده باشند. تحقیقات بسیار محدودی درباره فصد انجام شده و اطلاعات کمی در مورد آن وجود دارد. با توجه به نوع اجرای فصد و پاره شدن رگ‌ها، بدیهی است که مضرات و خطرات بالقوه ای دارد.

 

دارو درمانی

یکی از مهم ترین روش‌های درمان در طب سنتی استفاده از داوهای گیاهی و طبیعی برای درمان بیماری‌هاست. در ادامه خلاصه‌ای از مهمترین نسخه‌هایی که برای انواع بیماری‌ها در طب سنتی ارائه گردیده، آورده شده است. دقت فرمایید در این قسمت تمرکز بر بحث درمان و ارائه چکیده‌ای از نسخه ها بوده و شناخت گیاهان دارویی بصورت تخصصی در فصل بعدی مد نظر قرار می‌گیرد.

آفت دهان

بوی بد دهان

نفخ

 

اسهال

رفلاکس معده به مری

 

اختلالات کبد

 

بواسیر

 

تبخال

 

گلودرد

دندان درد

 

یبوست

 

 

عفونت انگلی و کرم گوارشی

 

افسردگی

 

فراموشی و کاهش حافظه

 

درد  عصبی

تشنج و صرع

 

میگرن

 

 

بی خوابی

 

درد مفاصل

 

تپش قلب

 

یرقان

 

 

بالا بودن اوره خون

 

بالا بودن فشار خون

 

 

کم خونی

 

بالا بودن چربی خون

 

 

تصلب  و گرفتگی عروق

 

دیابت

 

سنگ کلیه

 

 

دیورتیک

 

التهاب خوش خیم پروستات

 

شب ادراری

زگیل

 

خشکی پوست

 

 

آسم

 

 

سرفه

 

آب ریزش و گرفتگی بینی

 

 

کک و مک، لکه سیاه

جوش سر سیاه

آکنه، جوش جوانی

ریزش موی سر

 

ریزش ابرو و مژه

 

 

کمک به ترمیم زخم

 

گزش حشرات

 

 

ضعف میل جنسی

 

 

زیاد بودن میل جنسی

 

کم کاری تیروئید

 

 

پرکاری تیروئید

 

تعریق زیاد

 

تشنگی مفرط

 

اضافه وزن

 

کمبود وزن

 

 

افزاینده شیر مادر

 

کاهنده شیر مادر

 

سندرم پیش قاعدگی

 

 

قاعدگی دردناک

 

گرگرفتگی

 

 

برگرفته از کتاب کلیات طب سنتی و گیاهان دارویی

تالیف : دکتر اصغر فتایی و دکتر علیرضا رستمی

 برگرفته از کتاب کلیات طب سنتی و گیاهان دارویی

تالیف : دکتر اصغر فتایی و دکتر علیرضا رستمی

 

پیشگیری از بیماری‌ها و حفظ سلامتی به کمک طب سنتی

شش اصل ضروری

طبیبان سنتی ایران در زمینه حفظ سلامتی و پیشگیری از بیماری‌ها شش اصل را مطرح کرده و به آن‌ها "سته الضروریه" گفته‌اند، یعنی شش اصل ضروری برای حفظ سلامتی (شامل: استفراغ و احتباس، اعراض نفسانی، هوا، حرکت و سکون، خواب و بیداری، خوردن و آشامیدن). برای مثال حکیم میرزا محمد کاظم، کتاب ارزشمند حفظ‌‌‌ الصحه ناصری را تالیف نموده‌اند که منبع کامل و جامع آشنایی با تدابیر حفظ تندرستی می‌باشد. به اعتقاد حکیمان اگر حالت اعتدال شش اصل ضروری برقرار شود، حفظ سلامت (حفظ الصحه) حاصل می‌شود و در غیر این صورت بیماری بروز پیدا خواهد کرد.

استفراغ و احتباس

استفراغ در لغت به معنی طلب فراغت و رهایی و در اصطلاح طبی به معنی تصفیه و تخلیه بدن از مواد سمی و زاید است. برای مثال شخصی را فرض کنید که غذا زیاد می‌خورد ولی مدفوع دفع نمی‌کند، واضح است که عدم استفراغ از مواد سمی مدفوع، موجب بیماری وی خواهد شد. در اینجا منظور از استفراغ، خروج مواد موجود در معده از طریق مری و سپس دهان (قی کردن) نیست. احتباس در لغت به معنی حبس و زندانی کردن و در اصطلاح طبی به معنی نگه‌ داشتنن مواد مورد نیاز برای بدن به‌اندازه کافی در بدن است. پدیده‌های استفراغ و احتباس در ظاهر دو عمل مخالف هم هستند ولی وجود هر دو و تعادل بین آنها، باعث سلامتی و عدم تعادل بین آنها، موجب بیماری می‌شود.

دو نوع استفراغ وجود دارد: یکی استفراغ طبیعی و دیگری استفراغ مصنوعی. استفراغ طبیعی همان اعمال طبیعی بدن همچون دفع گاز دی اکسید کربن از طریق بازدم، دفع ادرار و مدفوع، تعریق، عطسه و سرفه و .... است که باعث خروج مواد سمی و غیر ضروری می‌شود. استفراغ مصنوعی به دستور طبیب و توسط وی ایجاد می‌شود، مثل ایجاد تعریق  زیاد، افزایش ادرار، حجامت و .... بدین ترتیب مواد سمی تجمع یافته تخلیه می‌شوند.

اعراض نفسانی

حالات روانی فرد اعم از غم، شادی، ترس، هیجان، خشم و احساسات را در اصطلاح طب سنتی، اعراض نفسانی می‌گویند. از نظر سرعت اثر، اعراض نفسانی سریعترین تاثیر را بر روی فرد دارند، برای مثال با ایجاد ترس، فوراً رفتار و عملکرد کلیه سیستم‌های بدن مورد تاثیر قرار می‌گیرد. حکیم جرجانی در باب سرعت تاثیر اعراض نفسانی گفته است: " نبینی که اثر سخن یا چیزی خوش و ناخوش که مردم بشنود و‌اندیشه بر خاطر بگذرد چگونه بی‌هیچ مهلت زود به رنگ و روی پدید آید؟ و این حال نشان آن است که اثر اعراض نفسانی قوی‌تر از دیگر سبب‌هاست."

 طبیبان اعراض نفسانی را به دو دسته تقسیم می‌کنند: اعراض نفسانی اصلی و اعراض نفسانی فرعی. اعراض نفسانی اصلی شش حالت هستند، شامل: هم(ترس و امید)، غم، خجلت، غضب، فرح، فزع. اعراض نفسانی فرعی هم می‌توانند عملکرد بدن را تحت تاثیر قرار دهند مثل تصور مسائل شادی ‌بخش یا ترسناک.

هوا

از نظر ضرورت، هوا را می‌توان ضروری ترین بخش از سته الضروریه دانست، چرا که حیات انسان بدون آن دقایقی بیشتر ممکن نیست. شرایط مختلف ممکن است بر کیفیت هوای تنفسی اثر بگذارند، برای مثال در تابستان ممکن است به تدریج با خشک شدن هوا، بیماری‌های افراد گرم مزاج تشدید شود. همچنین رطوبت هوا در مجاورت کوه‌ها کم است و کوهستان‌ها آب و هوای سرد و خشک دارند. یکی از مهمترین اختلالاتی که در اثر عدم تنفس هوای پاک ایجاد می‌شود، خستگی مفرط است که در واقع به علت عدم تبادل صحیح گازهای اکسیژن و دی اکسید کربن اتفاق می‌افتد، اختلالی که امروزه با توجه به آلودگی هوای شهرهای صنعتی، گریبان گیر بسیاری از مردم شده است. همچنین هوای آلوده می‌تواند فرد را به سمت انواع بیماری‌های روحی از جمله افسردگی پیش برد.

حرکت و سکون

سکون در اصطلاح طب سنتی به معنی باقی ماندن در حالت موجود و حرکت به معنی خروج از حالت سکون است. خواب، بهترین نوع بروز سكون، و ورزش بهترین نوع بروز حرکت است و تعادل بین حرکت و سکون موجب حفظ سلامتی می‌گردد. ابن سینا مهمترین تدبیر برای حفظ سلامتی را ورزش کردن می‌داند و در ابتدای بحث خود می‌نویسد: " از آنجا كه اساس سلامت به ترتيب اهميت بر ورزش، تغذیه و خواب قرار دارد؛ بهتر است اهم را بر مهم ترجيح دهيم و موضوع ورزش را مطرح کنیم." ورزش، یکی از نقاط اصلی مورد اختلاف طب سنتی و طب اسلامی است. در طب اسلامی، اصلاح تغذیه عامل اصلی حفظ سلامتی قلمداد شده است و در طب سنتی ایرانی ورزش کردن. در طب اسلامی، به جای تاکید بر فعالیت‌های ورزشی خاص به نوع عام ورزش یعنی پرهیز از کسالت و تنبلی تاکید شده است. نوع ورزش مناسب برای هر فردی با فرد دیگر متفاوت است، علت این تفاوت را می‌توان در اختلاف سن، جنس، مزاج، تغذیه، بیماری‌ها و ... دانست. البته ورزش کردن به تنهایی کافی نیست و نمی‌تواند ما را از سایر اصول حفظ سلامتی بی نیاز کند، ابن سینا هم بر این موضوع تاکید ویژه داشته است. ورزش مناسب شرایط و ویژگی‌هایی دارد، برای مثال:

-     ورزش کردن بلافاصله پس از خوردن غذا مضر است و باید تا هضم غذا صبر کرد، چرا که در هنگام هضم و جذب غذا، خون در دستگاه گوارش متجمع می‌شود و خونرسانی به مغز کاهش می‌یابد، در این حالت ورزش کردن خطرناک است.

-         ورزش هنگام گرسنگی ممنوع است.

-         ورزش با استراحت قبل و بعد از آن کامل می‌شود.

-         قبل از ورزش باید دفع ادرار و مدفوع انجام داد.

-     ورزش در حدی برای شخص لازم است که باعث تعریق وی و افزایش تنفس و سرخ شدن پوست وی شود. ورزش سنگین تر از آن مضر است و البته ورزش سبک تر از آن هم مفید نخواهد بود.

خواب و بیداری

تعادل بین خواب و بیداری یکی از مهمترین اصولی است که امروزه کمتر به آن توجه می‌شود. عدم تعادل بین آنها می‌تواند باعث بروز انواع بیماری‌ها گردد. خواب کافی و مناسب، هضم غذا را بهبود می‌بخشد و موجب تقویت مغز و اعصاب و اعضا و جوارح می‌شود. هنگام تاریکی هوا بهترین زمان برای خواب می‌باشد که با طبیعت بدن انسان (ترشح هورمون ملاتونین در اثر تاریکی) سازگارتر است.

خوردن و آشامیدن

از نظر طب سنتی ایران، افراد از نظر مزاج با هم متفاوتند، بنابراین تغذیه مناسب هر شخصی با شخص دیگر متفاوت خواهد بود. برخلاف ابن سینا که مهمترین اصل از اصول شش گانه حفظ سلامتی را ورزش کردن می‌داند، طب اسلامی و برخی طبیبان سنتی مثل محمد بن زکریای رازی، اصلاح تغذیه را مهمترین اصل برای حفظ سلامتی می‌دانند. مبحث مربوط به ویژگی‌های هر گیاه و درمان بیماری‌ها به کمک گیاهان و تغذیه، مبحث اصلی کتاب حاضر در بخش‌های بعدی خواهد بود.

سایر اقدامات برای حفظ سلامتی

مطالبی که تاکنون بیان شد، شامل شش اصلی بود که برای حفظ سلامتی ضروری هستند. علاوه بر این اصول شش گانه، طب سنتی توصیه‌های فراوان دیگری نیز برای حفظ تندرستی ارائه می‌کند که به صورت اجمالی به بیان برخی از آنها می‌پردازیم.

حمام کردن: حمام کردن در حمام مناسب از موثرترین روش‌های حفظ سلامتی است. از جمله مهمترین ویژگی‌های حمام مناسب می‌توان به این موارد اشاره نمود: آب و هوای متعادل بین گرم و سرد برحسب مزاج فرد و استفاده از حمام به ترتیب از فضای سرد و تر و سپس گرم و تر و در نهایت گرم و خشک (مثل سونا و جکوزی). در اثر استحمام صحیح منافذ پوست باز شده و با افزایش تعریق، مواد سمی خارج می‌شود.

گرمایش مناسب منزل: در طب سنتی ، برای سلامتی بدن توصیه شده است به ترتیب دمای پا بالاتر، دمای میانه بدن متوسط و دمای سر خنک تر باشد، ولی برخی سیستم‌های گرمایشی که ما استفاده می‌کنیم دقیقا برعکس است یعنی هوای گرم را به سمت بالا هدایت می‌کنند و هوای سرد را به سمت پایین. استفاده از سرامیک در  کف اتاق‌ها به سرد شده پا کمک می‌کند که بر خلاف توصیه‌های طب سنتی است.

نحوه مسواک زدن: توصیه طب سنتی برای بهداشت دهان و دندان پرهیز از مسواک زدن در شب و تاکید فراوان بر مسواک زدن هنگام برخاستن از خواب است، دقیقاً بر عکس آنچه طب نوین مطرح می‌کند.

از این قبیل توصیه‌ها در طب سنتی به مقدار فراوانی وجود دارد که همگی در نهایت، تضمین سلامتی فرد و جامعه را در بر خواهند داشت و البته در این مجال نمی‌گنجند.

 

برگرفته از کتاب کلیات طب سنتی و گیاهان دارویی

تالیف : دکتر اصغر فتایی و دکتر علیرضا رستمی

 

 

تاریخچه و جایگاه طب سنتی ایران و جهان و طب اسلامی

 

طب سنتی جهان

به علت نیاز بشریت به درمان و سلامتی و علاقه انسان به طول عمر، طب (پزشکی و داروسازی) از اولین علوم بشری و همراه همیشگی وی بوده است. در گذشته‌های دور، زمانی که خط و کتاب وجود نداشت و علوم بصورت کلامی انتقال می‌یافت، جهت درمان بیماران و استفاده از تجربیات افراد، بیماران را در کنار مسیرهای اصلی شهر قرار داده و از افراد رهگذر در خصوص راه‌های معالجه این نوع بیماری راهنمایی می‌خواستند، هر کسی با توجه به اطلاعات و تجربیات خود، توصیه‌ای می‌نمود و می‌رفت. با گذشت زمان کسانی به این موضوع علاقه پیدا کرده و به جمع آوری این اطلاعات و تحقیق و گسترش آنها روی آوردند، بدین صورت نخستین علوم در طب شکل گرفت. مردم کشورهای چین و ژاپن معتقدند که تاریخچه طب در سرزمین آنها به چند هزار سال قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) برمی‌گردد. در هند نیز پزشکی سابقه دیرینه ولی آغشته به اوراد خرافی دارد. به همین ترتیب علم طب به صورت پراکنده و بعضاً فراموش شده در ایران، مصر، هند، ژاپن، چین و سایر نقاط جهان از هزاران سال قبل وجود داشته است. سپس بقراط و جالینوس در یونان، حنین بن اسحاق مسیحی در عراق و ایران با ترجمه کتب یونانی و محمد زکریای رازی و ابن سینا در ایران نقش اساسی در فرآیند تکوین طب سنتی در جهان داشته‌اند. در قرن شانزدهم پاراسلیوس در اروپا کتاب‌های جالینوس و ابوعلی سینا را رد کرد و آنها را به آتش کشید و آغاز دوران طب نوین را اعلام نمود. سازمان بهداشت جهانی در بیانیه ای طب سنتی را اینگونه تعریف کرد: مجموعه تمامی علوم نظری و عملی که در تشخیص طبی، پیشگیری و درمان بیماری‌های جسمی، ذهنی یا ناهنجاری‌های اجتماعی به کار رفته و به صورت گفتاری یا نوشتاری از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته باشد.

طب سنتی ایران

علم طب در ایران، سابقه ای بس کهن دارد، دوره‌های تکوین فرآیند طب سنتی ایران را می‌توان در سه قسمت، بررسی نمود:

1.    دوره هخامنشیان: از حدود 2500 سال پیش و در زمان حکومت هخامنشیان که ایران از نظر قدرت نظامی در اوج می‌درخشید، طب نیز با تاکید بر بهداشت و همچنین در کتاب‌های زرتشتیان از جایگاه ویژه ای برخوردار بود.

2.    دوره ساسانیان: در ابن دوران اولین دانشکده طب و اولین بیمارستان با نام جندی شاپور تاسیس شد. همچنین ارتباط بین پزشکان ایران و روم در این دوران به اوج خود رسید.

3.    دوران بعد از ورود اسلام: این دوران را می‌توان به واسطه خدمات متقابل طب سنتی و اسلامی به یکدیگر، نقطه اوج علم طب سنتی ایران و جهان در طول تاریخ بشریت دانست. به نحوی که مرکز جهانی علم طب به شهرهای اسلامی مخصوصاً بغداد منتقل شده و اکثر کتب برجسته طب جهان در این دوران و به زبان عربی و توسط دانشمندان مسلمان نگاشته و سالها مورد استفاده قرار گرفت. از جمله دانشمندان طب سنتی ایران پس از ورود اسلام می‌توان به ابو علی سینا، اسماعیل جرجانی، ابن راشد، علی ابن عباس، محمد زکریای رازی، سعید اسماعیل، حکیم محمد مومن، ابن الکبیر، ابن اباذر اسپانیایی و ایلاقی اشاره نمود.

البته این مطلب به معنای یکسان بودن طب اسلامی با طب سنتی ایران و جهان نیست، در مقام مقایسه آنها می‌توان به نکات ذیل اشاره نمود:

1.    پایه و اساس: طب مدرن بر مبنای تحقیقات عقلانی و عینی، طب سنتی بر اساس طب یونانی و هندی و طب اسلامی بر مبنای وحی و نقل تشکیل شده است. دانشمندان طب سنتی در کتب خود به کرات به منابع یونانی و هندی و غیره اشاره کرده‌اند. طب مدرن دو طب دیگر را رد می‌کند. طب سنتی تنه به تنه طب اسلامی زده اما ریشه‌هایشان متفاوت است.

2.    اصالت و صحت: با توجه به اینکه ریشه طب اسلامی وحی و حدیث صحیح است، احتمال هیچ گونه خطا و اشتباه در آن وجود ندارد. در مقابل، طب‌های دیگر از علوم و عقل بشری استفاده کرده‌اند و ممکن است خطا کنند. متاسفانه امروزه طب سنتی برای برملا نشدن ایرادات خود پشت سر نام طب اسلامی مخفی شده و برخی افراد سودجو به عنوان اطبا سنتی با  استفاده از تقدس طب اسلامی به کسب درآمد می‌پردازند که این موضوع خود از آفت‌های اصلی طب سنتی می‌باشد که در این دوران، به این طب آسیب‌های فراوانی وارد نموده است.

3.       آمیخته شدن با طب عوام: طب سنتی ایران و جهان در طول هزاران سال با خرافات و طب عوام folk medicine  آمیخته شده است.

4.       عدم تکامل: هم طب اسلامی و هم طب سنتی چیز جدیدی تولید نمی‌کنند، هر چه دارند از قدیم مشخص است و فقط باید گسترش یابد.

5.    ابزار درمان: طب اسلامی فقط با ابزار حلال درمان می‌کند. حضرت امام صادق (ع) می‌فرمایند: ان الله لم یجعل فی شیء مما حرم شفاء و لا دواء. بدین مضمون که خداوند در چیزهایی که حرام کرده، شفا و دوا قرار نداده است. طب سنتی در برخی موارد برای درمان بیماری‌ها از محرمات بهره می‌برد. مثل استفاده از شراب برای درمان برخی بیماری‌ها در کتاب ذخیره خوارزمشاهی و کتاب حفظ الحصه ناصری و استفاده از حیوانات حرام گوشت و خوردن استخوان انسان که همگی حرام هستند.

6.       عوارض: درمان با طب اسلامی منطبق با فطرت و وجود انسان و قطعاً بدون هرگونه عارضه ای برای روح و جسم است.

7.       درمانگر: در طب اسلامی شروع درمان با نام خدا و شفا هم از جانب خداست ولی در طب سنتی ایران و جهان، طبیب درمان می‌کند.

8.    نوع درمان: درمان طب اسلامی همه جانبه (روح و جسم)، کامل، قطعی، بدون عارضه و به معنای واقعی کلمه، درمان است نه درمان علامتی مثل آن چیزی که طب سنتی جهان و طب نوین انجام می‌دهند.

9.    روش درمان: طب سنتی و اسلامی هر دو بر شناخت و اصلاح مزاج‌ها تاکید دارند ولی طب مدرن خیر. طب اسلامی بیشتر از درمان بر پیشگیری استوار است.

10.   یکنواختی: در طب سنتی و مدرن ممکن است دو نسخه متفاوت و یا متضاد برای یک بیماری تجویز شود ولی در طب اسلامی خیر.

11.   مصادیق درمان: طب اسلامی گل بنفشه را در تابستان سرد و در زمستان گرم می‌داند ولی طب سنتی گل بنفشه را کلاً سرد می‌داند.

12.  نوع تحقیق و پژوهش: تحقیق و پژوهش در طب سنتی و مدرن بر اساس قیاس عقلانی و تجربی و در طب اسلامی با اجتهاد است. نقش تجربه در طب اسلامی برای اثبات نیست بلکه برای کاربردی نمودن است.

 

تقسیم بندی طب سنتی

طب سنتی دو بخش اصلی شامل طب نظری و طب عملی دارد. در طب نظری مسائلی همچون بررسی چگونگی عملکرد بدن و تغییرات آن و نحوه تشخیص بیماری‌ها بررسی شده و خود به سه بخش تقسیم می‌گردد:

الف، امور طبیعیه: اموری که هستی و سلامتی بدن انسان بر آن‌ها استوار است.

ب، اسباب و علل: علت ایجاد تغییرات در بدن انسان و چگونگی بروز بیماری.

ج، دلائل و علائم: بررسی نشانه‌ها و علائم بیماری‌ها مثل نبض و ...

در طب عملی روشهایی برای حفظ و بازگرداندن سلامتی انسان تجویز می‌گردد. علم طب عملی هم خود به سه بخش تقسیم می‌شود:

الف، تدابیر: اصلاح رفتار و تغذیه انسان

ب، دارو درمانی: تجویز انواع داروهای گیاهی و معدنی

ج، اعمال یداوی: انجام ماساژ درمانی، حجامت و ...

 

 

برگرفته از کتاب کلیات طب سنتی و گیاهان دارویی

تالیف : دکتر اصغر فتایی و دکتر علیرضا رستمی